و بسيار مسأله مشكلى است ، گاهى تقيّه نكردن واجب است ، مانند تقيّه نكردن امام حسين ( عليه السلام ) و سحره فرعون ، و گاهى هم واجب است ، همانند تقيّه مؤمن آل فرعون كه براى نجات جان موسى ( عليه السلام ) تقيه كرد ، و امثال آن .
در كتاب الصوم وسائل الشيعة روايتى به اين مضمون آورده كه : ابى العباس سفّاح اوّلين خليفه عباسى حكم به عيد فطر كرده بود و امام صادق ( عليه السلام ) كه معتقد به آن بود كه آخر رمضان است نه اول شوّال ، در عين حال به جهت تقيّه روزه خود را افطار كرد . ( 1 ) و در جاى ديگر از صدوق از حضرت صادق ( عليه السلام ) نقل مىكند كه فرمود :
لو قلت : إنّ تارك التقيّة كتارك الصلاة لكنت صادقاً . ( 2 ) « يعنى اگر بگويم كه هر كس تقيّه را ترك كند مانند كسى است كه نماز واجب را ترك كرده است راست گفته ام . » بنابراين تقيّه در جاى خود واجب است .
در بعضى موارد هم تقيّه جايز است ، مانند قصّه عمّار و پدر و مادرش ، كه عمّار تقيّه كرد و نجات يافت و پدر و مادر او تقيّه نكردند و كفّار آنها را با شكنجه كشتند ، رسول اكرم هر دو را تأييد كردند و صواب دانستند ، همين طور در مورد ساير افرادى كه در مكّه تحت شكنجه بودند . و اگر تقيّه در مورد ميثم تمار و رشيد و كميل و قنبرواجب بود خود آنها خيلى بهتر از ما مىدانستند .
بهرحال از اشعار مثنوى كه گاهى در اثبات جبر شعر گفته ، و گاهى در اختيار سخن گفته و جبر را به مسخره گرفته و امثال آن معلوم مىشود كه تقيّه اى در كار نبوده است ، و اگر بر فرض تقيّه اى هم بوده مىتوانست به كمتر از اين اكتفا كند .
و باز عرض مىكنم كه شناخت مورد تقيّه ، شناخت زمان ، مكان ، لحن سخن و . . . بسيار مسأله مشكلى است ، مانند امر به معروف و نهى از منكر كه شناخت شرايط

1 - وسائل الشيعة ، 7 / 95 ، روايت 4 . 2 - وسائل الشيعه ، 7 / 94 ، روايت 2 .

247