روزگار مقاوم بود ، اما به مجرّد مرثيه خواندن اشكش جارى مىشد .
تا اينجا مقدارى به مرام شيعه در عزادارى امام حسين ( عليه السلام ) آشنا شديم ، گاندى همچنين گفته است : من راه و رسم قيام را براى آزادى هند از حسين مسلمانها آموختم . ولى عرفان و تصوّف و تسنّن مثنوى آن را اقتضاء مىكند كه در شعرش آمده است ; شيعه و سنى از گذشته دور تا پيش از مثنوى و تا به حال در اين باب كتاب‌ها و مقاله‌ها نوشته و تجزيه و تحليل‌ها و نقد و بررسىها نموده‌اند ، كه يكى از آنها كتاب ( مأتم الثقلين في شهادة علي و الحسنين ) است كه در حيدرآباد هند چاپ شده است . ( 1 ) و در عين حال مثنوى و امثال او اينچنين مىگويند .
در دعاى ندبه هم آمده است : و لمثلهم فلتذرف الدموع و ليصرخ الصارخون و يضج الضاجون و يعج العاجون . « و براى امثال آنها بايداشكها جارى شود و شيون‌ها از دل بركشند وناله كنندگان ناله جانسوز سر دهند . » خلاصه : براى مثل امام حسين و همه اهل بيت آن مظلوم بايد اشكها جارى شود و صيحه‌ها و ناله‌ها بلند گردد ، امام سجاد ( عليه السلام ) بعد از واقعه كربلا در مدت عمر آنقدر گريه كرد كه از بكّائين عالم يعنى بسيار گريه كنندگان به شمار آمد ، و از آن وقتى كه زنان فرصت نوحه گرى به دست آوردند به عزادارى درباره واقعه كربلا پرداختند خصوصاً در شهرشام .
امام زين العابدين ( عليه السلام ) در ضمن خطبه اى كه در بيرون شهر مدينه ايراد كردند چنين فرمودند : أم أية عين منكم تحبس دمعها . ( 2 )

1 - نمونه ديگر كتاب أبوالشهداء نوشته نويسنده بزرگ مصرى است . 2 - دمع السجوم ص 273 ، من هم در اينجا به يك شعر از محتشم كاشانى كه درباره مصيبتهاى كربلا به زبان فارسى سروده شده اشاره مىكنم : زان تشنگان هنوز به عيوق مىرسد * فرياد العطش ز بيابان كربلا محتشم كاشانى معاصر شاه اسماعيل صفوى بوده و اين شعر از او مصداق فرمايش امام زين العابدين ( عليه السلام ) است كه فرمود : أم أية عين منكم تحبس دمعها .

217