هشتم ) به زبان مىآورند ، و آنها را ( العياذبالله ) از سران صوفيّه مىشمارند ! ! در اين زمينه سخنان ياوه و بىاساس زياد گفته‌اند كه به نمونه‌اى از آن بعداً اشاره مىشود .
شما اگر كتاب‌هاى طبقات صوفيّه ، كه شرح حال صوفيان را به ترتيب زمانِ زندگى آنها ذكر كرده‌اند و سخنان نسبتاً مفصلى از آنها نقل نموده‌اند ( نظير : حلية الاولياء ، تذكرة الاولياء ، طبقات شعرانى و . . . ) ، را مطالعه كنيد ، به وضوح مشاهده خواهيد كرد ، كه اين باصطلاح طلايه داران تصوّف ( صوفيان اوليّه ) هيچ آشنايى با مفاهيمى چون : محو ، فنا و وحدت وجود و امثال آن نداشتند . افرادى نظير : حسن بصرى ، فضيل بن عياض ، محمد بن واسع ، مالك بن دنيار و . . . كه صوفيّه آنها را از پيشينيان خود مىشمارند و سند تصوّف و خرقه خود را به آنها مىرسانند ، و حتى سفيان ثورى ، كه رسماً به عنوان صوفى شناخته شده است ، افرادى زاهد و تارك دنيا و عابد و اهلِ خوف و خشيت معرّفى شده‌اند ، و از نظر فكرى شباهتى با صوفيان چون : بايزيد و حلاّج و شبلى و مولوى ندارند .
پيشينيان سخن از بهشت و جهنم مىگفتند ، ولى صوفيان متأخر مطرح كردن بهشت و جهنم را نوعى شرك مىدانستند . از شبلى نقل شده است چوبى كه دو سر آن مشتعل بود در دست گرفته بود و مىگفت : مىخواهم با يك سرِ آن بهشت ، و با سرِ ديگر جهنم را آتش بزنم . تا مردم فقط به خاطر خدا عبادت كنند . ( 1 ) صوفيان اوليّه از خوف و خشيت دم مىزدند ، صوفيان بعدى ( به خصوص مكتب مولوى ) ، از عشق و شور و وجد سخن مىگفتند . صوفيان متقدّم خود را اهل عبادت و نماز و روزه مىدانستند ، متقابلاً بسيارى از صوفيان متأخر عبادت را از ولىّ و و اصل ساقط بلكه ( العياذبالله ) نقص مىشمردند .
در حقيقت تصوّف به معناى رايج آن كه موضوعاتى چون فناء ( حقيقى ) و حلول اتحاد و . . . دربردارد ، حدوداً از زمان ذوالنون مصرى ( 246 يا 248 ) و صوفى معروف ، بايزيد بسطامى ( 261 ) آغاز شد . در اين زمان ( قرن سوم ) است كه سخن از عشق و جذبه

1 - البته از رابعه عدويه سخنانى نقل كرده‌اند كه اگر اين نقل درست باشد وى ظاهراً اولين شخصى است كه در ميان مسلمانان سخن از عشق و فناء و . . . زده است .

112