داريم ( هرچند از كتاب‌ها و اشخاص ديگر نيز نقل خواهد شد ) . علّت انتخاب منابع يادشده به اين جهت است كه اولاً : اين سه مكتب تأثير بسيار زيادى بر مردم هندو داشته و فرهنگ هندوان بر اساس اين سه عامل ( تا حدود زيادى ) شكل گرفته است .
ثانياً : همه آنها از نظر زمانى قبل از پديدار شدن تصوّف ( به معنى وحدت وجود و . . . ) در ميان مسلمانان ، ظهور كرده‌اند ، و احتمال اقتباس و الگوگيرى از آنها توسط صوفيّه وجود دارد .
اوپانيشاد اوپانيشادها از نظر زمانى متأخر و چهارمين بخش از بخش‌هاى چهارگانه متون دينى هند ، و قبل از ميلاد مسيح تدوين يافته است . چنان كه گفته شد اين مجموعه نقش مهمى در فرهنگ و بافت فكرى و روحى مردم هند داشته است . اكثر متون مقدس ديگر به اندازه اوپانيشاد ، روح و مضمون عرفانى ندارد بلكه بسيارى از آنها بيشتر ناظر به احكام و آداب شرعى ( نظير قربانى كردن و . . . ) است . از اين جهت اوپانيشادها را معرّف عمق عرفانى و اوج انديشه هندى دانسته‌اند . ( 1 ) اوپانيشادها مشتمل بر رساله‌ها و كتاب‌هاى متعدد است كه هركدام نام به خصوصى دارد . ( 2 ) اين نوشته‌ها جزء كتاب‌هاى مقدّس و مُنْزَل است كه به آن « شروتى » ( مُنْزَل آسمانى ) مىگويند . البته در فرهنگ هندو چيزى به نام پيامبر و كتاب منزل ( آن چنان كه در اديان آسمانى مطرح است ) وجود ندارد . بلكه سخن و گفتار دانشمندانى است كه در حال كمال جذبه آنها را بيان داشته‌اند و اين عبارات بيشتر وسيله مكاشفات روحانى است تا يك سلسله افكار منظّم ، و منظور از آنها بيشتر جنبه عملى است تا نظرى ، و دانشى كه مىآموزد براى نيل به آزادى روح است . ( 3 ) اوپانيشادها در واقع و نفس الامر « جُنگى »

1 - اديان باستان ص 22 . 2 - تا 200 رساله در دسترس است . داراشكوه حدود پنجاه اوپانيشاد را به فارسى ترجمه كرده است . 3 - مقدمه اوپانيشاد ص 103 .

132