ميان مشايخ اين طايفه اصلى بزرگ است كه اين طايفه همگى يكى باشند ، و يكى همه . ميان جمله صوفيان عالم هيچ مضادّت ( نزاع ) و مباينت ، و خود دوئى ، در نباشد . و اگرچه در صورِ الفاظِ مشايخ ، از راه عبارت تفاوتى نمايد ، معانى همه يكى باشد . ( 1 ) جالب اين است كسى اين سخنان را بر زبان مىراند كه خود يكى از صوفيان جنجالى ، و مورد طعن و اعتراض صوفيان ديگر بوده است ( چنان كه قبلاً اشاره شد ) . خواجه عبدالله انصارى ، صوفىِ معروف و پير هرات ، با اينكه مدّتى پيش ابو سعيد بوده و به قول خودش : ابو سعيد گليم مصرىِ خود به من داده ، و شلغم جوشيده در دهان من نهاده . . . و وى مرا تعظيم داشت كه اندك كسى را داشتى . . . در عين حال مىگويد : . . . ليكن مرا با وى نقارى ( دلگيرى ) از بهر اعتقاد است ، و ديگر در طريقت . نه طريق مشايخ ورزيدى . بعضى از مشايخ وقت با وى نه نيك بودند . ( 2 ) به عقيده خواجه عبدالله ، ابو سعيد ، از نظر عقيده و اصول فكرى ، و هم از نظر طريقه و نحوه سلوك ، دچارِ انحراف و لغزش بوده است ، و از اين جهت مشايخ صوفيه با او موافق نبودند .
دهها تعريف براى تصوّف ذكر كرده‌اند كه در كتابهاى صوفيّه موجود است . ( 3 ) اما واقعيت اين است كه اطلاق كلمه صوفى بر كسانى كه به اين عنوان شناخته شده‌اند ، از باب اشتراك لفظى است .
اختلاف صوفيان بسيارى از اشخاصى كه به آنها صوفى گفته مىشود ، ( چنان كه خواهد آمد ) ، افكار و رويّه آنها با ديگر صوفيان شباهت و همانندى ندارد . اشخاصى چون : سفيان ثورى ، حسن بصرى ، مالك بن دينار و . . . كه صوفيه آنها را از خود مىدانند و نام آنها را در فهرست صوفيان ثبت كرده ، و حتى واسطه سندِ خرقه خود قرار داده‌اند ، از نظر فكر و

1 - مقدمه تاريخ عرفان و عارفان ايران . 2 - نفحات الانس ، ص 345 . 3 - بعضى ده تعريف و بعضى بيست و برخى تا صد تعريف از تصوّف ذكر كرده‌اند .

108