است كه با نسبتهاى مختلف در فضاى ذهن جويندهء رژه مىروند ويا مانند تماشاگر منتظر ايستاده‌اند وهر يك از آنها اثر واحتمالى در انديشهء جوينده به وجود مىآورد كه آن موضوع مورد جستجوى تو منم . در اين موقعيتها روش نفى اين وآن بسيار با مورد ومنطقى است ، مخصوصاً با نظر بيك اصل روانى شايسته كه مىگويد : هر اندازه كه دريافت موضوع به خود انسان بيشتر مستند باشد ، همان اندازه به تحرك ونشاط وجوشش استعداد جوينده افزوده مىگردد .
گاه ديگر روش نفى كردن اين وآن نه ، براى تعليم وتحريك به واقع يابى شخص ديگر ، بلكه براى خود انسان صورت مىگيرد . روش مزبور در اين موقعيتها يكى از با اهميتترين طرق واقع يابى در قلمرو علم وجهان بينى مىباشد ودر منطق كلاسيك همان اندازه اهميت دارد كه در منطقهاى جديد ، زيرا اغلب واقعيتهاى منظور وعلل رويدادهاى مطلوب را از جنگلى بيرون مىآوريم كه ميان انبوه درختان كاشته شده وخود رو وعلفها ودرندگان مشابه فراوان قرار گرفته‌اند .
گاهى هم اتفاق مىافتد كه روش نفى اين وآن براى ابراز اهميت آن موضوع است كه مقصود اصلى اثبات ودريافت آن است . در اين موقعيتها هر اندازه كه موضوعات متنوع وپست وعالى وعالىتر به وسيلهء نفى از جلو ديدگان آدمى دور مىشوند موجب احساس عظمت در آن موضوع مفروض مىگردند .
مثلًا مىخواهيد ، عظمت نور آفتاب را مطرح كنيد ، آيا همان نور چراغ كوچك است ؟ نه . آيا نور آفتاب همين لامپ است كه در بالاى سر من مىدرخشد ؟ نه ، آيا همان مهتاب است كه چند ساعت پيش آن را مىديديم ؟ نه .
با نفى اين موضوعات تدريجا به موضوع با عظمت نور آفتاب نزديك مىشويد به شرط آن كه در موقع نفى هر يك از آن موضوعات ، ناچيزى آن نفى شده ها ضمنا روشن شود . به نظر مىرسد آن مىدانم واقعى كه به قول ويكتور هوگو در بىنوايان ودكارت در كتاب تاملات در فلسفهء اولى : علم به وجود خدا است ، با روش نفى نوع اخير به عنوان مقدمه قابل وصول است . در حقيقت وجود خدا را از ذات آن نفى پى در پى ( جسم

272