إسم الكتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى ( عدد الصفحات : 636)

< شعر > ( ( 202 ) ) من كه باشم چرخ با صد كار وبار زين كمين فرياد كرد از اختيار ( ( 203 ) ) كاى خداوند كريم بردبار ده امانم زين دو شاخهء اختيار ( ( 204 ) ) جذب يك راههء صراط مستقيم به ز دو راههء تردّد اى كريم ( ( 205 ) ) زين دو ره گر چه همه مقصد تويى ليك خود جان كندن آمد اين دويى ( ( 206 ) ) زين دو ره گرچه به جز تو عزم نيست ليك هرگز رزم همچون بزم نيست < / شعر > آيا هر دو راه كه در موقع احساس اختيار پيش پاى آدمى باز شده است ، به سوى خدا است ؟
جلال الدين آن دو راهى را كه در موقع احساس اختيار در پيش پاى آدمى باز مىشود به دو شاخهء اختيار تعبير مىكند ، اين تعبير نكتهء مهمى را كه در بر دارد اين است كه ريشه وتنه وساقهء دو راههء اختيار در درون آدمى يكى است ، مانند حب ذات ( ريشه ) وغرايز ( تنه ) وفعاليت غرايز ( ساقه ) دو شاخه‌اى كه از امور مزبور سر درآورده است ( دو راههء اختيار ) ميوه ( عزم كوى الهى ) نتيجه اين تعبير همان است كه در بيت سوم وچهارم از ابيات مورد نقد وتحليل آورده است :
< شعر > زين دو ره گرچه به جز تو عزم نيست ليك هرگز رزم همچون بزم نيست < / شعر > توقف وتامل در سر دو راهى اختيار وانتخاب هر يك از آن دو همه وهمه از جلوه گاه مشيت الهى به هدف مشيت الهى است .
آيا اين مطلب كاملًا صحيح است ؟ به نظر مىرسد كه جلال الدين مىخواهد مطلبى را بيان كند كه در گذشته در مباحث جبر واختيار به آن اشاره كرده‌ايم وآن اين است كه هر پديدهء طبيعى وروانى وعضوى كه در جهان هستى نقش مىبندد در قلمرو سلطهء الهى صورت مىگيرد وهر حلقه‌اى از رويدادهاى درونى وبرونى كه به وجود

137