ولى متأسفانه اغلب چنين نبوده است ، و افراد انسانى همواره تمايلات و اغراض شخصى خود را در هر قلمروى حفظ نموده فقط شكل و صورتى نشان مىدهند كه شبيه به خواستهء طبقهء مفروضه مىباشد .
به همين جهت بود كه ياران پيغمبر به مسئلهء درون اهميت زيادى قائل بوده براى بر كنار ساختن روح از آلودگىهاى نفسانى سؤالات مىكردند ، و مىگفتند : نمودهاى حيوانى درونى ما با عبادتها چگونه مىآميزد ؟ و چگونه آنها را تباه مىسازد ؟ و آن حضرت آنان را ارشاد و تربيت مىفرمود . از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در بارهء شايستگىهاى ظاهرى نمىپرسيدند بلكه عيوب باطنى را رسيدگى مىكردند .
چه قدر جلال الدين در اصل پيش گيرى براى بهبود روانى دقت كرده ، با بيان بسيار ساده بيان مىكند كه ما آن مقدار كوشش و تلاش كه در كسب و اندوختن اعمال نيك انجام مىدهيم ، اى كاش مقدار كمى از آن را هم در بيرون ساختن موانع پذيرش اين نيكىها عملى مىساختيم .
وقتى كه نفس انسانى تصفيه نشده است و حالت پذيرش واقعى بر خود نگرفته است ، چگونه مىتواند آن چه را كه مىاندوزد ، نگهدارى كرده مورد بهره بردارى قرار بدهد ؟ پروردگارا ، عناياتت را شامل حال ما فرما ، هنگامى كه به زندگانى سپرى شده مىنگريم ، مىبينيم روح ما را از كردارهاى چهل و پنجاه ساله چيزى در خود نمىبيند ، گويى : اصلا در اين دنيا حالت گرايش به خدا نداشته‌ايم ، گويى اصلا در ما روحى وجود نداشته است كه با انجام كارهاى انسانى و با تكاپو در راه خيرات به ثمر خود برسد .
آن چه كه باعث تأسف است اين است كه ما روان شناسى و روان پزشكى داريم ، و در بررسىهاى اين دو قلمرو فعاليتهاى فوق العاده انجام مىدهيم ولى تا كنون علمى به وجود نياورده‌ايم كه متكفل رويانيدن و بارور ساختن

182