اختيار عالى در مقابل جبر عالى چه معنا دارد ؟
براى توضيح و تحليل اين مسئله بايستى اولًا جبر و اختيار را تعريف كنيم ، تعريف جبر و اختيار به طور مختصر به قرار ذيل است :
جبر - يعنى صدور كار از انسان مانند صدور يك معلول از علت صد درصد آن . اگر كسى ضرورت قارون « عليت كلاسيك » را خوب درك كرده باشد ، مىداند كه هيچ معلولى بدون تماميت علت از همه جهات به وجود نمىآيد ، مثلًا اگر فرض كرديم : معلول مفروض ما عبارت است از يك سيب در سر درخت به اندازه معين و كيفيت مشخص ، جاى ترديد نيست كه اگر يكى از كوچكترين شرايط و مقتضيات آن سيب مشخص خللى داشته باشد ، اگر چه يك صدم قطرهء آب فرض شود ، به همان مقدار ، سيب مفروض ما كمبود خواهد داشت .
پس براى اين كه معلول معينى داشته باشيم بايستى تمام شرايط و اجزاء و مقتضيات علت آن معلول موجود شود ، و الا يعنى با كوچكترين خلل در يكى از آن شرايط و اجزاء و مقتضيات معلول مفروض را نخواهيم داشت .
هنگامى كه اين قانون را به كارهاى انسانى تطبيق مىكنيم ، مىبينيم بايستى كارى كه از انسان صادر مىشود تمام شرايط و موجبات آن موجود شود ، با فرض وجود تمام موجبات كار محال است كه صادر نشود ، چنان كه اگر آتشى را در يك قطعه پنبه خشك بيندازيم ، محال است كه آن پنبه نسوزد .
و اگر كوچكترين خللى در يكى از جزيىترين موجبات كار صورت بگيرد محال است كه كار مفروض صادر شود . اين است معناى صدور از روى جبر .
اختيار - هر اندازه كه كارهاى صادر از انسان مستند به نظارت و تسلط « من » بوده باشد ، آن كار به همان اندازه از اختيار بهره مند خواهد بود . پس تعريف اختيار بدين قرار است : « نظارت و تسلط « من » به كار صادر از انسان » .

642