ايجاد مىگردد ؟ به توضيح اين كه پديده هاى جهان طبيعت را در مقابل جهان ما وراى طبيعت به سه قسم مىتوان مطرح نمود قسم اول - اين كه حقيقتاً تمام حقايق دو نوع مختلف دارند ، چنان كه جلال الدين مىگويد : عصا در جهان طبيعت اژدها در جهان ما وراى طبيعت است .
قسم دوم - اين كه حقايق جهان طبيعت هيچ گونه نوع مغايرى در ما وراى طبيعت ندارد ، فقط در هنگام لزوم معجزات و خلاف جريان معمولى طبيعت با توانايى مطلقه خداوند و به وسيله عوامل زير بناى جهان ظاهرى آنها را دگرگون مىنمايد ، يعنى عصاى موسى عليه السلام واقعاً عصاى چوبين است ، و يك موجود طبيعى است كه با مشخصات معينى وجود دارد تنها در هنگام معجزه و ابطال سحر ساحران فرعونى مبدل به اژدها مىگردد .
قسم سوم - اين كه گروهى از حقايق در جهان طبيعت همانند موجوديت آنها در جهان پشت پرده بوده ، و گروه ديگر در دو طرف پرده با همديگر مخالف مىباشند .
مثلًا زمان كه عبارت است از امتداد منتزع از حركت ، در اين جهان طبيعت حقيقتى دارد و در جهان پشت پرده آن گاه كه ساختمان زمان سنج مغزى ما عوض مىشود معناى ديگرى پيدا مىكند . آن چه كه مشاهده مىشود و روش منطقى نيز آن را نمىتواند امكان پذير بداند : قسم سوم است ، يعنى ممكن است گروه هاى حقايق هستى تقسيم بندى شوند ، و اين مقدار براى ما روشن است كه همه اين حقايق كه در جهان طبيعت مشاهده مىگردند ، حقايق ثابت و پايدار نيستند . و چنان كه از نظر طبيعى و با جريانات قوانين طبيعت قابل تبديل مىباشند ، همچنان با جريان ما وراى طبيعى نيز مىتوانند تغيير پيدا كنند چنان كه در موارد معجزات و كرامات مشاهده مىشود ، و همچنين ممكن است حقايقى در جهان طبيعت مغاير با پشت پرده نمودار گردند .
اصل قضاء در مباحث گذشته در بارهء قضا و قدر تعريف مختصرى را بيان كرديم ، و آن تعريف به طور اجمال اين است كه خداوندى جلت عظمته مطابق مشيت قاهره اش براى جريان

558