پس چون رجل حق را در مرأه مشاهده كرد ، شهود در منفعل كرده است ( مراد از منفعل مرأه است كه از رجل منفعل مىشود . يعنى محل فعل رجل است ) و چون رجل حق را در نفس خود مشاهده كند از جهت ظهور مرأه از او يعنى از رجل ، حق را در فاعل ( كه رجل است ) مشاهده كرده است .
و چون حق را از نفس خود بدون استحضار صورت آنى ( يعنى مرأه ) كه از او ( يعنى از رجل ) متكوّن شده است ( شهود كند ) . شهود حق در منفعل از حق بدون واسطه است .
مراد از كسى كه بدون واسطه از حق منفعل است . نفس رجل است به اين معنى كه از مجعولات و مخلوقات حق تعالى است .
پس شهود رجل ، حق تعالى را در مرأه ( يعنى در حين مواقعه ) اتمّ و اكمل است . زيرا رجل ، حق را در مرأه مشاهده مىكند از آن حيث كه حق فاعل و منفعل است .
اين سخن شيخ مثل ديگر مطالب اين كتاب مبتنى بر وحدت شخصيهء وجود منظور در مظاهر و مراياست . خداست كه دارد خدايى مىكند و اتمّ و اكمل بودن اين شهود از ديگر شهودات اين است كه مشهود رجل كه مرأه است حائز دو طرف فعل و انفعال است كه از آن دو در حضرات الهيه به دو طرف تشبيه و تنزيه تعبير مىشود . يعنى فاعل را مىبيند كه خود رجل است و هم منفعل را مىبيند كه مرأه است و هر دو مظهر حقند و در بالا گفتيم كه مشاهده در مرأه هم شهود حق است در منفعل و هم شهود حق است در فاعل از حيث ظهور مرأه از رجل .
و حق را مشاهده مىكند از نفس خود از آن حيث كه فقط نفس او يعنى نفس رجل منفعل است .
از اين بيانات شيخ يكى از اسرار حديث تثليث حب نسا و طيب و صلات كه گفته آمد معلوم شده است .
فلهذا أحبّ - ص - النساء لكمال شهود الحقّ فيهنّ ، إذ لا يشاهد الحقّ مجردا عن المواد أبدا ، فإن الله بالذات غني عن العالمين فإذا كان الأمر من هذا الوجه ممتنعا ، و لم تكن الشهادة إلَّا في مادة ، فشهود الحقّ في النساء أعظم الشهود و أكمله .
پس از اين جهت رسول الله ( ص ) محب نساء بود كه كمال شهود حق در نساء است .
چه اينكه حق تعالى هيچ گاه مجرد از مواد ( يعنى مظاهر و مجالى ) مشاهده نمىشود زيرا حق تعالى به حسب ذات غنى از عالميان است ( و شهود او مجرد از آنها يعنى مواد و

608