نظر شيخ اين است كه حضرت موسى هم به مشرب عرفان كه غايت آن معرفت شهودى است جواب فرمود ، كه جواب اول است . چنانكه در آخر آيه * ( إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ ) * گفت و جواب دوم به مشرب فلسفه و حكمت يعنى عقل نظرى است كه غايت آن معرفت فكرى است كه ظاهر و باطن است و ظاهر ، معلول باطن و قائم به اوست كه اگر از راه معرفت شهودى جواب مىخواهى آن و اگر از راه معرفت فكرى جواب مىخواهى اين .
فالجواب الأول هو جواب الموقنين و هم أهل الكشف و الوجود . فقال له * ( إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ ) * أي أهل كشف و وجود ، فقد أعلمتكم بما تيقّنتموه في شهودكم و وجودكم ، فإن لم تكونوا من هذا الصنف ، فقد أجبتكم في الجواب الثاني إن كنتم أهل عقل و تقييد و حصرتم الحقّ فيما تعطيه أدلة عقولكم . فظهر موسى بالوجهين ليعلم فرعون فضله و صدقه .
پس جواب اول جواب موقنين است كه اهل كشف و وجودند ( وجود يافتن ، وجدان ) لذا به آنان فرمود : * ( إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ ) * . يعنى اگر اهل كشف و وجود هستيد من بدانچه كه شما در شهود و وجود خودتان يقين داريد اعلام كردم ( كه اين جواب عارفان به امر است كه اصحاب يقين و عيانند ) و اگر از اين صنف نيستيد در جواب ثانى شما را جواب دادم اگر اهل عقل و تقييد و حصر هستيد و حق را محصور در آن چه ادلهء عقول شما عطا مىكند مىدانيد . پس موسى عليه السلام به هر دو وجه جواب داد تا فرعون فضل و صدق او را در ادعاى رسالت بداند .
و علم موسى أن فرعون علم ذلك أو يعلم ذلك لكونه سأل عن الماهية ، فعلم أن سؤاله ليس على اصطلاح القدماء في السؤال بما هو لكونهم لا يجيزون السؤال عن ماهية ما لا حدّ له بجنس و فصل ، فلمّا علم موسى ذلك أجاب .
و موسى مىدانست كه فرعون به فضل و صدق او در آن چه جواب داده عالم مىباشد .
يا بعد به آن عالم مىشود ، زيرا فرعون از ماهيت رب سؤال نمود و موسى مىدانست كه سؤال وى بر اصطلاح قدما در سؤال بما هو نيست .
قدما يعنى حكماى پيشين و در نزد حكيم فلسفى سؤال به ما هو در آن جايى است كه مسئول عنه داراى حد يعنى جنس و فصل بوده باشد و تا كنون در كتب فلسفى بر همين معنى رايج است جز اينكه گاهى حد به معنى اعم نيز اطلاق مىشود چنانكه ماهيت نيز به معنى اعم يعنى « ما به الشيء هو هو » كه بر اين معنى بر حق سبحانه كه صمد حق است

572