التامة التي جاءت بها الشرائع المنزلة من عند الله .
پس الياس عليه السلام بر نصف معرفت باللَّه بود ( يعنى معرفت تشبيهى را نداشت ) چه عقل وقتى از جهت أخذ علوم از نظر خودش ، مجرد شود ، معرفتش به خداوند بر تنزيه است نه بر تشبيه و وقتى خداوند معرفت به تجلى را به بنده عطا فرمود معرفت آن كس به الله تعالى كامل مىشود كه در موضع تنزيه ، تنزيه مىكند و در موضع تشبيه ، تشبيه و سريان حق را به وجود ، در صور طبيعيه و عنصريه مىبيند . پس براى او صورتى باقى نمىماند مگر اينكه عين حق را عين آن صورت ( از حيث اتحاد ظاهر و مظهر ) مىبيند و اين معرفت كه جامع بين تنزيه و تشبيه است معرفت تامه است . معرفتى كه شرايع منزّله از جانب خداوند آن را آوردند و حكم فرمودند كه بايد ميان تشبيه و تنزيه جمع كرد ، نه اينكه به يكى از آن دو منفرد بود .
و حكمت بهذه المعرفة الأوهام كلَّها .
و لذلك كانت الأوهام أقوى سلطانا في هذه النشأة من العقول ، لأن العاقل و لو بلغ في عقله ما بلغ لم يخل عن حكم الوهم عليه و التصور فيما عقل .
همهء اوهام به اين معرفت حكم كرده‌اند . [1] زيرا وهم به معانى خواه كلى باشند خواه جزئى نوعى از لباس صور متخليه در ذهن را مىپوشاند و اين عمل تشبيه در عين تنزيه است . زيرا معانى از حيث تجردشان از مواد ، از مواد و از صور تابع مواد منزهند . [2] و از آن حيث كه معانى ، موجود مصور در ذهنند ، سلطان اوهام در اين نشئه اقوا از عقول است . زيرا عاقل در عقل خود به هر جا برسد از حكم وهم بر وى و از تصور ( يعنى صورت وهمى يافتن ) در آن چه تعقل كرده خالى نيست .
به اين بيان كه چون وهم بر مدركات عقليه به تنزيه و تشبيه حاكم است سلطان اوهام در اين نشئه عنصريه از عقول قوىتر است زيرا عاقل در اين نشئه هر چند در عقل خود به كمالى برسد كه منتهى اليه عقول باشد از احكام وهم بر وى خلاصى ندارد و مدركات عقليهء او از صور وهميه مجرد نمىشوند .
فالوهم هو السلطان الأعظم في هذه الصورة الكاملة - الانسانية ، و به جاءت الشرائع

[1] وهم در اينجا به معنايى كه در روايات آمده نيست . زيرا اوهام در روايات به معناى عقول است .
[2] شرح فصوص قيصرى ، ص 414 ، ستون دوم .

481