و لا يرحمهم إلَّا بقيام الرحمة بهم .
رحمت را اثر ديگر است كه بايد به سبب سؤال اثر كند ( يعنى بايد گدايى كرد كه هر كسى به سؤال استعداد يا به سؤال لسان حال يا قال از او مىخواهد ) بنا بر اين افراد محجوب به حسب اعتقادشان از حق تعالى سؤال مىكنند كه بر آنان رحم كند ( و گناهانشان را بيامرزد و از آنان بگذرد اين درخواست به حسب رغبتشان به بهشت و فرارشان از دوزخ است ) . اما اهل كشف سؤال مىكنند كه رحمت به آنان قائم بشود كه متصف به رحمت بشوند . پس رحمت را به اسم الله مىخواهند و سؤال مىكنند و مىگويند : « يا الله ارحمنا » و خداوند آنان را رحم نمىكند مگر به قيام رحمت به آنان .
پس هم راحم خودشان هستند كه رحمت به آنان قيام كرده است و هم راحم غير خودشان از افراد مستعد هستند كه آنان را به كمال لايقشان ايصال مىنمايند .
فلها الحكم ، لأن الحكم أنّما هو في الحقيقة للمعنى القائم بالمحل ، فهو الراحم على الحقيقة .
رحمت است كه حكم در هر مرحومى دارد زيرا حكم در حقيقت براى معنى قائم به محل است . پس اين معناى قائم به محل در حقيقت راحم است .
غرض اين است كه چنانكه هر وصف و معناى قائم بر محل سبب اجراى حكم است ، زيرا آن محل تا به آن وصف عنوانى متصف نشد و به سمتى منتسب نگرديد حكم آن صفت كه همان معنى قائم به محل است بر او جارى و صادق نيست مثلا صفت قضاوت كه اگر قائم به شخصى شد آن شخص موصوف به قاضى بودن است و تا قاضى است نافذ الكلمة است و حكم قضاى او نافذ است . پس نفوذ حكم از آن قضاست نه ذات شخص بدون اتصاف به وصف قضا . همچنين است سلطنت قائم به شخص كه سلطان ، و وزارت قائم به شخص كه وزير شد و هكذا ارباب مناصب و مقامات ديگر كه به عروض آن اوصاف و معانى بر آنان صاحب مقام و نافذ الكلمة مىشوند ، صفت رحمت هم كه قائم به شخص است به همين مثابه است . يعنى چنانكه قضاوت در معنى قاضى است رحمت در حقيقت راحم است ، پس در هر مرحومى حكم مر رحمت راست .
فلا يرحم الله عباده المعتنى بهم إلَّا بالرحمة ، فإذا قامت بهم وجدوا حكمها ذوقا . فمن ذكرته الرحمة فقد رحم و اسم الفاعل هو الرحيم الراحم .
پس خداوند عبادش را كه اعتناى به آنان دارد رحمت نمىفرمايد مگر به رحمت ، و

469