< شعر > زهر ماران مار را باشد حيات نسبتش با آدمى آمد ممات < / شعر > در اينكه إرجاع شرور به اعدام است در وجه اول خيلى روشن است كه عادم كمال بودند و وجه دوم نيز به همين مثابت است . مثلا چاقو كه دست را بريده است ، آن بريدگى ، عدم اتصال است و تمام آلام چنيناند . جز اينكه در اينجا سؤالى بسيار سنگين پيش مىآيد كه اگر جميع عذاب و عقاب انسان در عوالم بعد از موت همه آلامند و آلام ، شرورند - اين شرور را از دنيا با خود برده است كه ريشهء جهنم ، دنياست . * ( جَزاءً وِفاقاً ) * ( نبأ : 26 ) و شرور اعدامند و عدم وجود ندارد پس چگونه سبب ايلام و ايذاى انسان مىشوند . بلكه در همين نشئهء دنياوى كه الم از شرور پديد مىآيد ، مثلا بريدگى دست كه عدم اتصال است ، امرى عدمى است ، امر عدمى چگونه سبب رنج و درد عضو مىگردد .
باز سؤال ديگر پيش مىآيد كه گيريم آفات تعلق يافته به اعضا و جوارح ، به يك نحو موجب رنج و الم گردد ، اما مفارقت انسان از امورى كه در حقيقت جداى از اوست و با آنها ارتباطى اعتبارى دارد يعنى در حقيقت با انسان پيوسته نيستند چگونه تباهى ، ويرانى و بريدگى آنها از انسان موجب الم مىگردند و سؤالات ديگرى كه به تكامل برزخى انسان سر در مىآورد كه اين شرور كه همه اعدامند چگونه در انسان آن چنان اثرى باقى مىگذارند .
قسمتى از اين سؤالات را مرحوم آخوند ملا صدرا در جواهر و اعراض اسفار در بحث الم و لذت و قسمتى را در خير و شر بحث الهيات اسفار و ورود خير و شر در قضاى الهى و علم عنايى عنوان كرده است و شبهه اى از ملا جلال دوانى نقل كرده آن را با بيانى سخت و استوار رد كرده است و تحقيقي عرشى به ميان آورده است در اينكه جميع آلام كه بر ظاهر و باطن انسان روى مىآورد به علم حضورى است كه بايد با مبانى قويم حكمت متعاليه حل گردد و شايد به وقتش بيان گردد .
و لمّا كان لكلّ عين وجود يطلبه من الله ، لذلك عمّت رحمته كلّ عين ، فإنّه برحمته الَّتي رحمه بها قبل رغبته في وجود عينه ، فأوجدها ، فلذلك قلنا إنّ رحمة الله * ( وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ ) * وجودا و حكما .
و چون براى هر عين وجودى است كه آن را از خداوند طلب مىكند لذا رحمت حق تعالى همهء اعيان را فرا گرفت يعنى عموم رحمتش شامل همه شده است چه اينكه خداوند به رحمتى كه به آن رحمت هر عين را در وجود علمى رحمت فرمود يعنى آن

463