آب اصل هر چيز است .
أ لا ترى العرش كيف كان على الماء لأنّه منه تكوّن فطفا عليه .
نمىبينى عرش چگونه بر آب است . زيرا عرش از آب متكوّن شده است . پس به روى آب برآمده است .
آبى كه اصل هر چيز است نفس رحمانى است كه همان هيولاى كلى و جوهر اصلى و طبيعت كل است . قرآن مىفرمايد : * ( كانَ عَرْشُه عَلَى الْماءِ ) * يعنى عرش بر آب است .
پس عرش فوق آب است . شيخ در تفسير آن گويد : عرش از آب متكوّن است و لذا « طفا عليه » يعنى به روى آب برآمد و مرتفع شد و لذا عرش بر آب است . به مثل چنان است كه كف از آب برآمده است كه متكوّن از آب است و بر روى آب است . عرشى كه از آب متكوّن شد و بر اوست بدين سان است .
فهو يحفظه من تحته ، كما أنّ الإنسان خلقه الله عبدا فتكبّر على ربّه و علا عليه ، فهو سبحانه مع هذا يحفظه من تحته بالنظر إلى علوّ هذا العبد الجاهل بنفسه .
پس آبى كه عرش از او متكوّن شده است حافظ عرش است . اما حافظ اوست از زير او همچون انسان كه خداوند او را عبد آفريد آن گاه بر خداى خود تكبر كرد و بر او علو نمود ، با وجود اين حق سبحانه حافظ او از زير اوست ( تحت ، بودن خداوند در اين مقام تحتيت متوهمى است كه براى عبد متكبر پيش آمده است ) با نظر به علوّ اين عبد جاهل به نفس خود .
يعنى تحت بودن خداوند در اين فرض به لحاظ نظر عبد متكبر بىخبر از خود است كه خودش را بر رب خود عالى و فايق مىبيند و مراد از عرش ، ملك است كه مقام استيلا و استوا و تسلط و قدرت است ، چنانكه عرش صورى كه كرسى و منبر و تخت است مقام انفاذ اوامر و دستورات شخص امير مستولى و مسلط است .
و هو قوله عليه السلام لو دليتم بحبل لهبط على الله فأشار الى أن نسبة التحت إليه كما أنّ نسبة الفوق إليه في قوله * ( يَخافُونَ رَبَّهُمْ من فَوْقِهِمْ ) * * ( وَهُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِه ) * . فله الفوق و التحت و لهذا ما ظهرت الجهات الستّ إلَّا بالإنسان ، و هو على صورة الرحمن .
و رسول ( ص ) فرمود : « لو دليتم بحبل لحبط على الله » . يعنى اگر با ريسمانى آويخته بشويد به چاهى آن ريسمان بر خدا واقع مىشود . اشاره به نسبت تحت دادن ، به خداوند

436