شناخت تو جز غرور و پندار نيست و اين سخن ، تو را جز به مثالى معلوم نشود . مثلا تا دست عزيز ، عزيز را اسمى مىداند و خود را هم اسمى مىداند بدين سبب عزيز را غير خود مىداند و خود را غير عزيز مىشناسد . عزيز را ندانسته است و خود را نشناخته كه اگر دست عزيز خود را دانسته بودى و عزيز را شناخته بودى بيقين بدانستى كه عزيز موجود است و بغير عزيز چيزى موجود نيست كه اگر دست عزيز را دو وجود باشد عزيز را دو وجود لازم آيد و اين محال است . زيرا وجود عزيز يكى بيش نيست و امكان ندارد كه دو باشد پس دست عزيز را بغير عزيز وجود نباشد . پس بنا بر اين اسم سر و اسم پاى و اسم دست و اسم روى و اسم جسم و اسم روح ، اسماء مراتب عزيز باشند و عزيز اسم جامع باشد . اين چنين كه مراتب اسامى خود را دانستى ، اسامى وجود را نيز همچنين مىدان كه « من عرف نفسه فقد عرف ربّه » كه « إنّ الله خلق آدم على صورته » بدان كه اگر كسى از موم صد چيز بسازد و به ضرورت صد شكل و صد اسم پيدا آيد و در هر شكلى چندين اسامى ديگر باشد ( شكل شير ساختيم در شكل شير چندين اسم است مانند سر و گوش ) اما عاقل داند كه بغير موم چيز ديگر موجود نيست و اين جمله اسامى كه پيدا آمده ، اسامى موم است ، كه موم بود كه به جهات مختلف و به اضافات و اعتبارات آمده است .
< شعر > به هر رنگى كه خواهى جامه مىپوش كه من آن قد رعنا مىشناسم < / شعر > بدان كه خلق يك صفت است از صفات اين وجود و حيات يك صفت است از صفات اين وجود و علم يك صفت است از صفات اين وجود و ارادت و قدرت ، و جملهء صفات را اين چنين مىدان . و سماء يك صورت است از صور اين وجود و ارض يك صورت است از صور اين وجود و جماد يك صورت است از صور اين وجود و نبات و حيوان ، و جمله صور را اين چنين مىدان و الله اسم مجموع است و جامع جملهء صور و صفات اين وجود است .
اين است معنى لا اله الا الله و اين سخن ، تو را جز به مثالى معلوم نشود . مثلا در من كه عزيزم ، حيات يك صفت است از صفات من و سمع يك صفت

39