< شعر > هر آن نقشى كه در صحرا نهاديم تو زيبا بين كه ما زيبا نهاديم فرستاديم آدم را به بيرون جمال خويش در صحرا نهاديم جمال ما ببين زان راز پنهان اگر چشمت بود پيدا نهاديم مشو أحول مسمى جز يكى نيست اگر چه ما بسى اسما نهاديم سر مويى ز زلف خود گشوديم جهان را در بسى غوغا نهاديم < / شعر > و مسمى نيست مگر عين هويت حقّ و احديت ذات ، ( يعنى اسماء از حيث وجود [1] عين هويت حقند ) و اسماء طالبند حقايقى را كه عينشان مىخواهد و به آنها عطا مىكند و آن حقايقى كه اسماء طلب مىكنند نيستند مگر عالم .
فالألوهية تطلب المألوه ، و الربوبية تطلب المربوب .
پس الوهيت طلب مىكند مألوه را و ربوبيت طلب مىكند مربوب را ( مربوب يعنى عالم و مألوه نيز يعنى عالم ) .
علامهء قيصرى در شرح گويد :
شيخ در جميع كتبش مألوه مىگويد و از آن عالم را اراده مىكند . [2] و نيز مىفرمايد :
فرق بين الوهيت و ربوبيت اين است كه الوهيت حضرت اسماء است ، همهء اسماء چه اسم ذات و چه صفات و چه افعال و ربوبيت فقط حضرت اسماء صفات و افعال است . لذا متأخر از مرتبهء الهيت قرار گرفت . چنانكه خداوند تعالى فرمود : * ( الْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعالَمِينَ ) * . اگر چنانچه الوهيت و ربوبيت طالب مألوه و مربوب نباشند ، هيچ يك از آنها متحقق نخواهد شد . چنانكه ابوت متحقق نمىشود مگر به فرزند و بنوت متحقق نمىشود مگر به پدر . زيرا ابوت و بنوت از قبيل متضايفانند . همچنين الوهيت و مألوه و ربوبيت و مربوب . [3] و إلَّا فلا عين لها إلَّا به وجودا أو تقديرا و الحقّ من حيث ذاته غني عن العالمين و الربوبية ما لها هذا الحكم . فبقي الأمر بين ما تطلبه الربوبية و بين ما تستحقه الذات من الغنى عن العالم .
پس براى الوهيت و ربوبيت عينى نيست مگر به عالم و حق تعالى از حيث ذاتش

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 163 .
[2] شرح فصوص قيصرى ، ص 272 .
[3] - نه از حيث ماهيت و حدود .

299