مىداند امر اين چنين است ، پس سعادتش به علم و معرفتش مىباشد و هر كس اين را ندانست و افعال را به قوابل نسبت داد از راحت عظمى و پاداش نيكو دور ماند ، پس شقاوت شقي به جهل و عدم عرفانش مىباشد . [1] و لهذا قال سهل إنّ للرّبوبيّة سرّا - و هو أنت : يخاطب كل عين - لو ظهر لبطلت الرّبوبيّة .
از اين رو سهل فرمود كه مر ربوبيت را سرّى است كه اگر [2] ظاهر شود مربوبيت باطل مىشود . شيخ گويد آن سرّ أنت است كه هر عينى را خطاب مىكند .
فأدخل عليه « لو » و هو حرف امتناع لامتناع ، و هو لا يظهر فلا تبطل الربوبيّة لأنّه لا وجود لعين الَّا بربّه و العين موجودة دائما فالربوبيّة لا تبطل دائما .
و كلّ مرضيّ محبوب ، و كلّ ما يفعل المحبوب محبوب ، فكلَّه مرضي ، لانّه لا فعل للعين ، بل الفعل لربّها فيها فاطمأنت العين أن يضاف إليها فعل ، فكانت « راضِيَةً » بما تظهر فيها و عنها من أفعال ربّها ، « مَرْضِيَّةً » تلك الأفعال لأنّ كلّ فاعل و صانع راض عن فعله و صنعته فإن وفّى فعله و صنعته حقّ ما هي عليه « أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَه ثُمَّ هَدى » أي بيّن أنّه * ( أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَه ) * ، فلا يقبل النقص و لا الزيادة .
سهل حرف « لو » آورد كه حرف امتناع است براى امتناع يعنى آن سرّ ظاهر نمىشود ( يعنى ممتنع است كه ظاهر شود ) پس ممتنع است كه ربوبيت زايل شود . زيرا براى عينى وجود نيست مگر به واسطهء ربش و عين هميشه موجود است پس ربوبيت هيچ گاه باطل نمىشود ( عين هميشه در خارج موجود است به حسب نشئاتش از دنياويه و برزخيه و اخراويه ) .
و كل مرضيّ محبوب . . .
هر مرضى محبوب است . ( يعنى به نسبت آن كسى كه اراده و رضايش به او تعلق گرفت ) و هر چه را كه محبوب مىكند ، محبوب محب او نيز هست . پس آن چه در دار وجود انجام مىشود و جريان مىيابد مرضى است ، ( زيرا مرضىّ رب اوست ) . زيرا براى عين ممكنه فعلى نيست ، بلكه فعل براى رب آن عين است در آن عين ( يعنى فعل ، فعل

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 202 .
[2] اگر « لو » است كه اگر امتناع و محال بودن است . ربوبيت وقتى مصداق پيدا مىكند كه ربى باشد و مربوبى . مانند بودن مالك و مملوك تا مالكيت مصداق پيدا كند .

197