تعلقى كه به اجرام سماوى دارد آن را نفس مىگويند تا چنان شود كه صورت آن كليات عقليه در هويت نفس منطبقه ( منطبعه - ظ ) به صورت جزئيات ظهور كند و جزئيات بدان كليات محفوظ گردد و كليات در عالم شهادت به جزئيات مضبوط ماند .
و نفوس جزئيهء منطبعه را چون مجرد از نفس ناطقه اعتبار كنى آن را عالم مثال گويند كه در آن عالم هر موجودى از موجودات مجرده و غير مجرده را مثالى هست كه به حواس باطن ادراك آن تواند كرد و كشف ارباب كشوف در آن عالم است .
و وجود حق را تنزلي ديگر است از عالم ملكوت به عالم ملك كه آن ظهور هويت اوست در مظاهر مختلفه و ابتداء از عرش و كرسى و اجرام سماوى و اجرام عنصرى و عالم شهادت . پس صور مركبات است از معادن و نبات و حيوان كه انتهاى عالم ملك است .
پس وجود حق را جلت عظمته تنزلي ديگر است از عالم ملك به عالم انسان كامل و آن آخر مراتب تنزلات است و از اين واضحتر نمىشايد گفت و غيرت حق كشف غطا را نمىگذارد و أكابر طريقت از اين زيادة رخصت گفتن نداده‌اند . پس از اين مقدمه تو را روشن گشت كه حضرات كليه و عوالم اصليه پنج است . اول ، هويت غيب مطلق است كه آن حضرت و عالم احديت ذات ، بذاته و عالم اعيان ثابته است . دوم ، حضرت و عالم جبروت . سوم ، حضرت لوح محفوظ و نفس ناطقهء كليه و عالم امر و عالم ملكوت .
چهارم ، حضرت عالم ملك . پنجم ، عالم انسان كامل .
پس تنزلات حق چهار است . يكى : عقل اول و مراتب آن كه عقول مجرده باشد . دوم :
نفس ناطقهء كليه و مراتب آن ، كه نفوس جزئيه است . سوم : عالم ملك از اجرام سماوى بسيطه تا صور مركبات و مراتب آن از تمامى معادن ذاتيه و مظاهر هويت حق جل شأنه تا آخر حيوانات . چهارم : صور انسانى كه آخر تنزلات سبحانى است .
چون اين مراتب دانستى بدان كه اهل توحيد اين جمله را كه گفته شد همگى را مظاهر هويت حق و وجود ذاتيه مىخوانند اما در بعضى ظهور اسماء غالب است و در بعضى ظهور صفات و در بعضى ظهور ذات ، و بدين معانى واقف نگردد مگر انسان كامل چه انسان ناقص نزد عارف در مرتبهء حيوانيت مانده بلكه حيوان اشرف از اوست « كما قال الله سبحانه : * ( إِنْ هُمْ إِلَّا كَالأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا ) * چه حيوان و نبات و جماد تحت شيطان در نمىآيد و انسان ناقص در مىآيد و انسان كامل مظهر هويت ذاتيه است با

189