را كه در خارج محل همت وجود مىيابد خلق مىكند .
قيصرى گويد :
چون بحث در عالم مثالى بود شيخ در اينجا تنبيه فرمود كه عارف به همت خود خلق مىكند و عالم مثال بر دو قسم است مثال مطلق و مثال مقيد . مثال مقيد خيال انسانى است و خيال گاهى از عقول سماويه و نفوس ناطقهء مدركهء معانى كليه و جزئيه متأثر مىشود كه صورتى مناسب آن معانى در او ظاهر مىگردد و گاهى خيال انسانى از قواى وهميه كه مدرك معانى جزئيه است متأثر مىگردد كه صورتهايى مناسب آن معانى جزئيه در خيال ظاهر مىشود .
قسم دوم گاهى به سبب سوء مزاج دماغ است و گاهى توجه نفس به سبب قوهء وهميه است به ايجاد صورتى از صورتها . مثل اينكه كسى صورت محبوبش را كه غايب از اوست تخيل قوى كند كه صورت وى در خيالش ظاهر گردد و او را مشاهده كند و اين امر عامى است كه هر عارف به حقايق و غير او از طايفهء عوام بر آن قادرند . جناب شيخ فرمايد : عارف به همت خود يعنى به توجه و قصدش به سبب قوت روحانيه اش صورتهايى را كه خارج از خيال و موجود در اعيان خارجىاند خلق مىكند چنانكه از بدلاء ( ابدال ) مشهود است كه آنها در آن واحد در اماكن مختلفه حاضر مىشوند و حوايج عباد الله را بر مىآورند پس مراد به عارف در اينجا آن عارف كامل متصرف در وجود است نه آن كسى كه عارف به حقايق و صور هست ولى تصرفى براى او نيست .
و اينكه شيخ فرمود از خارج محل همت براى اين است كه از اصحاب سيميا و شعبده احتراز كند چه آنان صور خارج از خيالاتشان را ظاهر مىكنند لكن خارج از مقام خيال نيست چه آن صور را در خيالات حاضران به سبب تصرفشان در خيالات حاضران ظهور مىدهند و عارف متمكن در تصرف به سبب همت خود خلق مىكند در عالم شهادت آن چه را كه خلق مىكند چون ديگر موجودات عينيه ، قائم به ذات خودشانند و در عالم غيب نيز خلق مىكند صور روحانيه را و آنها را در عالم أرواح وارد مىكند و شايسته نيست كه ابا كنى و بيزارى بجويى از اسناد خلق كردن به مخلوق چه حق سبحانه

185