قيصرى در شرح فرمايد :
تنزيه يا فقط از نقايص امكانيه است يا از آنها و از كمالات انسانيه هم و هر يك از اين دو نزد اهل كشف و شهود تحديد و تقييد جناب الهى است . زيرا منزه حق تعالى را از جميع موجودات تميز مىدهد ( جدا مىكند ) و ظهور او را در بعضى از مراتبش قرار مىدهد ، مرتبه اى كه اقتضاى تنزيه دارد ، نه در مرتبه اى كه اقتضاى تشبيه دارد . حال اينكه اين طور نيست . چه موجودات به ذوات و وجودات و كمالاتشان مظاهر حقند و او در همهء آنها ظاهر است و براى همه آنها متجلى است و او با آنهاست در هر جا كه با ذواتشان و وجودشان و بقايشان و همه صفاتشان باشند . بلكه اوست كه به همهء اين صور ظاهر شد پس اين وجودات بالأصالة براى حق است و به تبعيت براى خلق .
پس منزه يا جاهل به واقع است يا عالم است به اينكه عالم همه مظهر اوست .
پس اگر جاهل باشد و به جهل خود بر خدا حكم كرده در بعضى از مراتب او را مقيد كرده است پس جاهل است و صاحب سوء أدب و اگر عالم باشد اسائه أدب با حق تعالى و رسلش كرده است . چه نفى كرده است از او آن چه را كه او براى خود در دو مقام جمع و تفصيل ثابت كرده است . اين بحث تشبيه و تنزيه در مقام الهيت است . اما در مقام احديت ذاتيه نه تشبيه است و نه تنزيه چه در آن مقام اصلا تعددى نيست . [1] شيخ در عنقاء مغرب [2] گويد :
اى منزه نهايت معرفت تو به خداوند اين است كه از او نقايص كون را سلب كنى ، و تعريه آيا جز اين است كه كسى لباسى را پوشيد و از او ربود كى حق تعالى لباس نقص پوشيد تا از او سلب كنى ؟ و الله اين حالت تنزيه نيست ، تنزيه راجع به تطهير محل توست و تصقيل مرآت قلب ، نه به ذات او و اين از جمله منح و هبات الهى است به تو ، بارى تعالى منزه از تنزيه است تا چه رسد

[1] شرح فصوص قيصرى ، ص 128 .
[2] عنقاء مغرب : سيمرغ پنهان ، نام يكى از كتابهاى جناب شيخ أكبر است و اين عنوان به مقام احديت اشاره دارد .

111