جناب است به دو دستى كه مضاف و منسوب به او هستند و از عنايت خودش به اين نوع انسانى چنين كرد و به كسى كه از سجود به آدم ابا كرد ، فرمود : * ( ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ من الْعالِينَ ) * . ( ص : 75 ) يعنى آيا بر كسى كه مثل تو عنصرى است استكبار ورزيدى يا اينكه عالىتر از عنصرى و حال اينكه چنين نيستى .
مقصود ما از عالين كسى است كه به ذات خود از اينكه در نشئهء نورى خود عنصرى باشد والايى جست ، هر چند نورى طبيعى باشد .
فما فضل الإنسان غيره من الأنواع العنصرية إلَّا بكونه بشرا من طين فهو أفضل نوع من كلّ ما خلق من العناصر من غير مباشرة و الإنسان في الرتبة فوق الملائكة الأرضية و السماويّة ، و الملائكة العالون خير من هذا النوع الإنساني بالنص الإلهي .
پس انسان بر غير خود از انواع عنصريه برتر نگرديد ، مگر به اينكه حق تعالى در خلقت او با دو دست خود مباشرت نمود و جمع بين صفات متقابله با دو دست جمالى و جلالىاش با انسان نمود و غير انسان را با يك دست مباشر بود . پس انسان در رتبه فوق ملائكهء ارضيه و سماويه است و ملائكهء عالين در شرف جمعيت و كمال بهتر از اين نوع انسانى هستند ، به نص الهى ( يعنى * ( أَمْ كُنْتَ من الْعالِينَ ) * ) .
انسان برتر است يا ملك در كتب كلامي و شرح جوامع روايى اختلاف است كه آيا انسان افضل است يا ملك .
خداوند مىفرمايد : * ( وَفَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا ) * ( اسرا : 70 ) . مرحوم خواجه در تجريد مىفرمايد : « و هو ( يعنى نبيّ ، انسان ) افضل من الملائكة لوجود المضاد » يعنى وجود ضد در انسان ، كه انسان با خواسته‌هاى نفسانى كه ضد و دشمن هم خانه‌اند مىجنگد و صاحب نفس مطمئنه مىشود . به خلاف ملائكه كه ضد ندارند .
پس آن كه مجاهد است بر اين فضل دارد . * ( فَضَّلَ الله الْمُجاهِدِينَ عَلَى الْقاعِدِينَ أَجْراً عَظِيماً ) * ( نساء : 95 ) شيخ أكبر گويد : نص الهى * ( أَمْ كُنْتَ من الْعالِينَ ) * حاكى است كه ملائكهء عالين يعنى مهيمين بهتر از بنى آدمند .
و در فتوحات گويد :
رسول الله ( ص ) را ديدم و از او سؤال كردم آيا انسان افضل است يا ملائكه .
در جواب فرمود : آيا نشنيدى كه خداوند مىگويد : « من ذكرني في نفسه ذكرته

367