و أما أهل الكشف فإنّهم يرون أن الله يتجلَّى في كلّ نفس و لا يتكرّر التجلَّي ، و يرون أيضا مشهودا ، أنّ كلّ تجلّ يعطي خلقا جديدا و يذهب بخلق ، فذهابه هو عين الفناء عند التجلَّي و البقاء لما يعطيه التجلَّي الآخر فافهم .
اما اهل كشف مىبينند ، حق تعالى است كه در هر نفسى تجلى دارد و تجلى تكرار نمىشود و نيز اهل كشف شهودا مىبينند كه هر تجلى خلق جديدى عطا مىكند و خلقى را مىبرد و بردن آن فناى آن است هنگام تجلىيى كه تجلى ديگر عطا مىكند .
قيصرى مىفرمايد :
يعنى هر تجلى ، خلق جديدى عطا مىكند و در وجود حقيقتى فنا مىيابد .
مثل آتشى كه از روغن و فتيله مشتعل است كه از آن دو ( روغن و فتيله ) چيزى در آن ناريت داخل مىشود و متصف به صفت نوريت مىگردد . سپس آن صورت مىرود كه هوا مىگردد . همچنين است شأن عالم بأسره ( بتمامه ) چه اينكه عالم دائما از خزاين الهيه استمداد مىكند . پس از آن خزاين بر عالم ، فيض افاضه مىشود سپس به سوى آن خزاين بازگشت مىنمايد .
( در تجدد امثال و حركت جوهرى ) در تجدد امثال و حركت جوهرى در حقيقت ايس بعد ايس و لبس بعد لبس است و به يك معنى خلع و لبس است كه خلع به در رفتن از نقص و لبس به فعليت رسيدن است .
كيف كان ، اصلى محفوظ است مانند نفس ناطقهء انسانى كه دم به دم از دو قوهء ايمان و عمل ترقى وجودى مىنمايد . چه اين دو قوه به مثل سيم مثبت و منفى برقند كه تا متحد نشوند نور نمىدهند . ايمان و عمل سازندهء نور وجود نفس ناطقه انسانىاند و به ترقيات نفس كه در حقيقت تجليات الهى است نفس در هر آن از نقص به كمال مىرسد . گويم كه نمرد و زنده تر شد . حركت جوهرى اختصاص به عالم ماده دارد و تجدد امثال در مطلق عوالم اعم از عالم امر و خلق جارى است و همچنان كه نفس آثار وجودىاش را در بدن پياده مىكند و به تبع بدن در حركت است و به تبع بدن از آن حيث كه نفس است در حركت است . تقريبا نظير اين سخن را در ظهور و بروز آثار وجودى عالم امر در عالم خلق بايد گفت كه تجدد امثال در عالم امر به اين معنى باشد . چه رب مطلق بىمظاهر و عالم امر بىخلق ، و نفس بىبدن در همه عوالم ظاهرا متصور نيست و به اين بيان بعضى

315