تشبيه و تنزيه اينكه ملا عبد الرزاق فرمود حضرت نوح عليه السلام مردم را به تنزيه حق خوانده [1] و آنها را بر توحيد و تجريد آگاه فرمود ، باز نكته اى بس شريف است .
جناب ثقة الإسلام كلينى در كتاب توحيد كافى و مرحوم صدوق ابن بابويه در كتاب توحيد و ديگران در جوامع روايى از عامه و خاصه آورده‌اند كه حق تعالى را از حد تعطيل و تشبيه دور بدانيد :
« سئل أبو جعفر الثاني عليه السلام يجوز أن يقال لله إنّه شيء . قال نعم يخرجه من الحدّين حدّ التعطيل و حدّ التشبيه » . [2] تعطيل اينكه او را از سلطنتش بر كنار بدارى و مخلوقش را از حيطه تصرفش به در برى ، و تشبيه اينكه او را با مخلوقش همنشين كنى ، نه آن چنان كن نه اين چنين .
در خطبهء اول نهج البلاغه است كه « مع كلّ شيء لا بمقارنة و غير كلّ شيء لا بمزايلة » از حضرت امام صادق عليه السلام است كه :
« انّ الجمع بلا تفرقة زندقة و التفرقة بدون الجمع تعطيل و الجمع بينهما توحيد » تعطيل يعنى خدا را از مملكت او به در بريم يعنى او يك طرف و مخلوق طرف ديگر تشبيه يعنى او را با مخلوق برابر كنيم او را در صفات مخلوق مقيد كنيم و شبيه مخلوق بدانيم .
اما بيان قيصرى در وجه تسميهء فصّ نوحى به حكمت سبوحى :
چون بعد از مرتبهء الهيت و مبدئيت مرتبهء عالم أرواح كه عقول مجرده‌اند مىباشد و مر آنان راست تنزيه حق از نقايص امكانيه ، زيرا جميع كمالاتشان بالفعل موجود است و نقايصشان فقط از جهت احتياجشان است و امكانشان به حسب وجودات متعينه و ذوات متقيده ايشان ، و هر منزهى حق را از نقصى كه در خود است تنزيه مىكند از اين رو حكمت سبوحى را بعد از حكمت نفثيه آورد و چون حكم غالب بر نوح عليه السلام تنزيه حق است زيرا آن حضرت اول مرسلين است و شأن رسول اين است كه امت خودش را

[1] اينكه نوح ( ع ) تنزيه نمود يعنى امت حضرت شيث اسماء را در مرحلهء جسم مقيد كردند و أرواح را در رتبهء أجسام تنزل دادند .
[2] اصول كافى ، جلد اول ، صفحهء 64 .

108