قبل از ورود در عالم انسانى ، حيوانى است بالفعل وانسانى است بالقوة ومحجوب از فطرت ذرية ووجود مثالى جسمانى ونيز محجوب است از وجود روحانى عقلانى [1] ، به مقتضاى دورى از فطرت تابناك خويش .
نفس به حكم احكام تعويقات وخاصيّت تنزلات وتطويرات وغلبهء احكام وخواص طبيعت وانغمار در اوصاف ولوازم عادات جسمانى ، از اصل فطرت غافل وروگردان ومقبل ومنهمك در حظوظ نفسانيه است وحكم اين غفلت ، سرّ الهى وجودى وحقيقت اثر روحانى وحقيقت نفس انسانى را در بر گرفته ونفس متنزل در اين مقام ، به واسطهء غلبهء احكام كثرت بر مراتب وجودى او ، به كلى به انحراف از اخلاق واوصاف ذاتى خود مبتلا شده واثر قلب متصف به وحدت واعتدال ، از ناحيهء غلبه كثرت ، مخفى وبلا اثر ودر برخى از اشخاص ، چنان اخلاق وعادات ولوازم حيوانى غلبه مىنمايد كه شخص داخل در زمرهء ممسوخين مىشود .
نفوس منغمر در طبع وواقع در هاويه ماده واشخاص متنزل در مقام وموطن طبايع وأجسام مختلفند ، برخى از اشخاص به واسطهء آن كه قلب آنها به سرعت متأثر مىشود از سرّ وجودى مفاض بر حقيقت آنها ، به حكم « قبل من قبل لا لعلَّة ، وردّ من ردّ لا لعلة » وبه موجب « جذبة من جذبات الحق ، يوازي عمل الثقلين » مصداق آيهء كريمهء * ( الله وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ من الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ ) * به صف اولياء الله مىپيوندند واين جماعت به لحاظ قرب وبعد نسبت به مقام ذات ، مختلفند .
بعضى ديگر از نفوس كه مانند دستهء اول بدون سعى وعمل مشمول جذبات حق واقع نمىشوند ، به مقتضاى تجلى حق به اسم هادى ، نور ايمان از باطن وجود آنان ظاهر شده ، ذات ومظهر روحانى ونفسانى خود را در سجن طبيعت وزندان عالم ماده گرفتار ومحجوب از اصل فطرت ديده واز باطن ذات مظهر روحانى ونفسانى ، خود را به خطاب « يا صاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ الله الْواحِدُ الْقَهَّارُ »

[1] . عالم ذرّ داراى مراتب است ، آخرين مرتبهء عالم ذر ، عالم جسمانى مثال است كه أرواح در اين موطن به مقتضاى اصل فطرت غير مكدّر به كدورات ماده وطبع خطابى كروبى صفات حق را به « بَلى ) * وأَتَيْنا طائِعِينَ ) * » جواب گفته اند . مرتبهء مقدم بر اين عالم ، عالم أرواح وعقول است وموطن عهود ومواثيق مقدم بر كليه مواطن عالم مثال كلى مطلق ومرتبهء واحديت وحضرت علم وعالم اعيان ثابته است .

38