و به خود رساند ، هرگز سالك به كلَّى ترك مراد خود نگويد .
پس ناظم در اين يك بيت جمع فرموده است ، ميان اول و آخر مقام توبه و در اين بيت آينده ارشاد كرده است به تحقّق به مقام زهد . و الله المرشد .
< شعر > و أمس خليّا من حظوظك و اسم عن حضيضك و اثبت بعد ذلك تنبت [1] < / شعر > و خالى شو از همه بايستهاى نفس خودت و بالا رو از پستى هستى خودت و ثابت باش در آن تخلية و صبر كن بر ترك حظوظ ، تا بعد از آن به نبات دل رسته شوى و أبواب مزيد بر تو گشاده گردد .
يعنى : عالم حسّ و محسوسات در حضيض و پستى افتاده است به نسبت با عالم أرواح و روحانيّات ، و هر كه را ميل به حظوظ و لذّات حسّى بيشتر ، او در پستى و حضيض هستى خود نازلتر است . پس چون ترك حظوظ و لذّات حسّى كند و از آن خالى شود ، نسبت او با عالم أرواح تمامتر گردد و روحانيتش بر جسمانيّتش غالب آيد و از پستى خود آن زمان به بلندى مرتبت ترقّى نموده باشد .
پس مىگويد كه تو كه مستر شدى ، در حظوظ جسمانى خود زاهد شو ، تا از حضيض به اوج ترقّى نمايى ، و چون بر ترك حظوظ و مرادات نفسانى كه صور انحرافات نفس است ثبات كنى ، بعد از آن فرزند دل كه در مشيمهء نفس تو پنهان و مستهلك است - و آن صورت اعتدالى او است - از نفس تو سر برزند ، پس دل تو كه نقطهء اعتدالى نفس تو است ، همچون نباتى باشد از زمين مزاج و نفس تو بررسته و به مدد نظر روحانى به آب توبه و زهد و إخلاص تربيت يافته ، و هو المراد بقوله : « و اثبت بعد ذلك تنبت » پس در آن چه گفت : « و أمس خليّا من حظوظك . . . » ارشاد است به مقام زهد ، و آن چه گفت : « و أثبت بعد ذلك تنبت » ارشاد است بر تحقّق به مقام صبر و ثبات قدم در كوى زهد و مجاهدت ، از براى ظهور حقيقت

[1] أمس : اى صر . خليا : خاليا . اسم : ارتفع . حضيضك ، الحضيض : قرار الأرض عند اسفل الجبل . تنبت : تنشأ ، تبلغ مبلغ الرجال .

325