كميت آن لنگ است .
جمع بين مؤدّاى برهان ونظر ومطالب كشف وشهود ومبانى شريعت مصطفوى ، به نحو تفصيل از مختصّات صدر المتألهين است ودر دورهء اسلامى نظير ندارد .
بايد توجه داشت كه اكثر مباحث دانشمندان اسلامى وافاضل مغرب زمين در فلسفه وعرفان اسلامى در قرون اخير ، بدون مراجعه به افكار ملا صدراى شيرازى ارزش زياد علمى ندارد وكثيرى از سخنان آنان خالى از اعتبار است . چون كليهء مشارب فلسفى در دوران اسلامى ومباحث عرفانى در كتب صدر الحكماء - بالخصوص كتاب « اسفار » و « شواهد الربوبية » وديگر آثارى كه در آن افكار عرفانى مورد بحث قرار گرفته ، مثل كتاب « تفسير » و « شرح نفيس او بر اصول كافى » شيخ اعظم ومحدّث كبير ، محمد بن يعقوب كلينى وكتاب « اسرار الآيات » و « مفاتيح الغيب » جلوه وظهورى ديگر دارد .
بحث در تصوف بدون آگاهى از مآخذ اصلى آن - قرآن وحديث - ناقص وبى اصل واساس است وبدون توجّه به اين اصل مهمّ واساسى كه انبياء واولياء وبه نحو اكمل ومستوفى حضرت ختمى مرتبت سيدنا ونبيّنا محمد واولياى محمديّين لا سيما آدم الأولياء ، خاتم ولايت محمديه حضرت ولايت مدار على بن ابى طالب وائمهء بعد از او ، تابعان خود را به أحديت جمع ومقام جمع اسم اعظم يعنى اسم الله دعوت نموده اند . انا لله ، اشارت است به آن كه مبدأ تنزل انسان ومرتبه تعيّن او از غيب وجود ، مقام تفصيل اين اسم است كه مقام واحديت باشد ، وانا إليه راجعون ، اشارت به رجوع إلى الحق در قوس صعود از ناحيهء حكومت اسماء الهيّه بر مظاهر خلقيه صعودا ونزولا است .
نبى وولى ، خواص از تابعان خود را كه داراى استعداد سلوكاند ، به حق مىرسانند ورسيدن ورجوع به حق بدون سير إلى الله امكان ندارد ، شخص متوقف در نشئات حس به حق نمىرسد . فرق است بين دانستن حق ورسيدن به او ، رسيدن به حق بدون گذشتن از خود امكان ندارد واز اين گذشتن تعبير به « فناء » نموده اند ، بيرون كردن غير حق از قلب وروح ، وقلع ريشهء شرك ، ونيل به مقام خلوص ، واتيان موجبات قرب ، وترك اسباب بعد كه بالأخره به مشاهدهء حق به عين قلب ورؤيت مقام كبريايى بدون وساطت حجب از جمله

30