عام خودش ، اثرى در هر قوّتى و عضوى پيدا كرده بود ، و به حكم مناسبت حصّهء هر يك از وحدت خصوصى كه در ضمن اضافت وجود به وى يافته بود ، او را از آن تمنّا نصيبى داده ، لا جرم همين كه اين قصد عرض راز تمنّا بر سرّ وجودى پنهان از غيرى ، از نفس سر برزد ، بر مقتضاى اصل حكم « الأصول يسري في الفروع » عين اين قصد به همين طريق از هر قوّتى و عضوى كه فروع نفسند ، سر برزد و همان قصد اخفا از جهت حفظ السرّ ، از هر حصه اى از آن سرّ وجودى كه به هر قوتى و عضوى مضاف است ظاهر شد ، تا لا جرم هر قوتى مر يك ديگر را از آن راز تمنّا در غلط مىاندازد ، و از يك ديگر مىپوشاند و چون زبان را وصف خصوصى اخبار و اظهار است ، او نيز در ضمن قيام به وظيفهء خودش سمع را از آن راز خود آگاه مىگرداند ، چه سمع بالخاصية به جاسوسى بر وى مسلَّط است ، پس زبان به مراعات وظيفهء خود به راستى مر سرّ و نفس مرا در اخفاى آن راز از غيرى تكذيب مىكند و به صدق او كذبش پيدا مىشود و هو معنى قوله : « و ميني في إخفائه صدق لهجتي » .
< شعر > و لمّا أبت إظهاره لجوانحي بديهة فكري صنته عن رويّتي [1] < / شعر > و چون سرباز زد از پيدا كردن آن راز بر قواى باطن ، من دريافت ناگاه تيزى انديشهء من ، و نگاه داشتم آن راز را از تمام انديشهء راست و فكر صائب خودم .
البديهة و البداهة : اسم من بدهه أمر ، أي فجأه . و الرويّة : الفكر الصائب التامّ .
يعنى اين نظرى كه موجب ترس بود از سرايت خبر اين راز تمنّى به ساير قوا و اعضا ، و مستلزم خوف بود از ظهور و افشاى آن به فكر ( مخصوص است - هكذا ) ، پس چون سرّ من اين نظر را از رويّت من احساس كرد ، در حال اين راز را

[1] لجوانحى : لضلوعى . بديهة الفكر : اوله يعنى اول خاطرى كه خطور نمايد در فكر . الروية : اعمال الفكر . در باب افعال اختيارى گويند صدور برخى از افعال محتاج به رويه نمىباشد و يصدر عن الفاعل العالم بفعله بلا روية و تفكر . اعمال الفكر : التروي بالأمر .

284