و ظاهر علم كه ماهيّت لوح المحفوظ است به جميع حقائقها التابعة و المتبوعة كه مفردات حقايق عالمند ، به همان طريق كه در قلم اعلى و أرواح مهيّمه گفته شد و ثمرهء آن اقتران اسم لوح المحفوظ آمد و تعيّن او و ذكر او كه به بعضى زبانها نفس كلَّش نيز خوانند .
پس آن وجود ظاهر كه باطنش در قلم اعلى مجمل بود ، ظاهرش در لوح المحفوظ ، مفصّل شد ، تفصيلى به حسب اين مرتبه ، چنان كه هر حقيقتى از حقايق عالم را صورتى روحانى ، مجرّد از تركيب مثل روحانيّة الحروف المفردة در وى حاصل آمد ، و زبان شريعت از آن تفصيل ظاهر وجود ، كتابت عبارت كرد في قوله : « اكتب علمي في خلقي الى يوم القيامة » ، پس لوح المحفوظ مظهر مرتبهء الوهت و حضرت علم و امكان آمد ، چنان كه قلم اعلى مظهر آن تجلَّى اول و حضرت وجود شد .
پس اين قلم اعلى را به هر اعتبارى اسمى و ذكرى است ، به اعتبار اخذه الوجود عن الغيب مجملا بلا واسطة و إدراكه ذلك في الغيب و في نفسه ، عقل اولش خوانند . و به اعتبار تفصيله في غيره ما اشتملت عليه ذاته من الوجود بالأمر الإلهي بقوله : « اكتب علمى في خلقي » ، قلم اعلى نام اوست . و به اعتبار آن كه حامل حكم آن تجلى اول است بى واسطه ، روح محمدى است .
و همچنين لوح المحفوظ به اعتبار محليّت او مر تفصيل وجودى را ، لوح المحفوظ نام دارد . و به اعتبار اشتمالش بر نفوس و أرواح كه مؤثّرند در جميع مراتب ، نفس كلش گويند . و به اعتبار توجّهش به باطن ، به اصل خود و مشاهدهء او مر موجدش را و مدد پذيرفتن بى واسطه ، روحش نام است . و چنان كه نسبت كلى ظهور قلم اعلى در مراتب به صورت تدبير ، نفس ناطقهء محمدى است - صلَّى الله عليه و سلَّم - همچنين نسبت كلى ظهور لوح المحفوظ به طريق تدبير در عوالم و مراتب نفس ناطقهء هر كاملى است غير محمد - صلَّى الله عليهم أجمعين - .
پس آن تجلى اول مذكور را به دو اعتبار ، امر الهى مىخوانيم : يكى به آن كه

145