وجودى بروى گشاده شود ، چنان كه آن بزرگ [1] گفت : « رأى قلبي ربّي » و چون سلطان محبت قوى شود ، احكام امتيازى را قهر كند ، تا عاشق و معشوق و عشق متحد شوند ، و ليكن از حيثيّت اسمى كلى يا جزئى يا اسمايى چند كه غايت قابليّت او بوده باشد ، چون شايستگى بلوغ به مرتبت كمالش نبود .
و اما قسم سوم آن است كه سالك به كمال قابليّت متصدى رتبت جمعى كمالى باشد ، لكن اولش تجلَّى ظاهر وجود كه بر جملهء عالم منبسط است ، روى نمايد از وراى حجاب اندك بقيّتى از نفس ، به آن طريق كه نفسش يا به عنايت بى علت يا به واسطهء تزكيه و تحلئة و تخلية به مجاهدات و رياضات از احكام كثرت تركيب و انحراف و ظلمت و كدورت طبيعت پاك و روشن گردد ، و به سوى عدالت روح في أوصافها و بساطت او في ذاتها ، مايل شود . پس به واسطهء آلت او كه نظر است ، در صورتى حسى انسانى كه به تناسب أجزأ و اعضاى حكم عدالت كه ظل وحدت است و حسن عبارت از آن است ظاهر باشد ، نظر كند آن صورت را به عدالت حسنها و تجرّدها ، مظهر و آينهء روح و حسن معنوى او كه تناسب و عدالت اخلاق و اوصاف است و بساطت ذات او مشاهده كند و روح را به حسنها المعنوي و بساطتها مظهر و آينهء جمال مطلق حق يابد كه مضاف است به وجود مطلق .
و چون به حكم * ( وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ ) * [1] فيض وجودى عام و شامل است ، و حكم آن عدالت نيز كه حسن معنوى نسبى است ، و آينهء آن وجود عامّ است بر مقتضاى « بالعدل قامت السماوات و الأرض » هم عام و شامل است ، لا جرم چون شهود سرّ وجودى كه جمال مطلق صفت اوست و حسن معنوى و صورتى

[1] مراد او از اين بزرگ ، آدم الأولياء حضرت ولايت مدار على بن ابى طالب - عليه السلام - است ، على ما صرّح باسمه الشريف في المنتهى . قال - عليه السلام - : « رأيت ربّى بعين قلبى لم اعبد ربا لم اره . »
[1] الأعراف ( 7 ) آيهء 156 .

185