مظهر او حاصل شود ، به واسطهء آن نظر اول مذكور حكم آن شهود نيز به آن نظر عام گردد ، چنان كه آن بزرگ گفت : « ما رأيت شيئا إلَّا و رأيت الله فيه » [1] .
پس آن نظر مذكور ، موجب ظهور آن ميل ذاتى و حركت حبّى شود از باطن آن سرّ وجودى كه در نفس سالك كامن است ، تا به وجود مطلق ملحق گردد و به ظهور آن ميل و انگيزش عشقى نواير شوق و اشتياق مر ظاهر و باطن سالك را به صفت افنا و إحراق ، فرو گيرد و احكام امتيازى و تعيّنات مجازى را ميان نفس و روح - ظاهرا - و ميان مقيّد و مطلق و فرع و اصل - باطنا - مستهلك كند ، تا سلطان حقيقت دل قوى شود ، و نفس مطمئنّه و مستوى گردد ، و فرع به أصل ، و جزء به كل ، و مقيّد به مطلق ، ملحق شود و حكم جمع بر تفرقه غالب آيد و كثرت در وحدت مندرج نمايد . و حينئذ سيرش به اسم ظاهر تمام شود ، آن گاه باز همان ميل ذاتى و حركت عشقى از باطن اين وجود ظاهر كه به باطن أرواح مخصوص است ، پذيرهء او آيد و او را به سوى باطن روح كه ظرف بطون وجود است ، از ذات دلالت كند تا به آن متحقّق شود .
و چون سيرش به باطن نيز تمام گردد ، اين باطن وجود را آيينهء كثرت شئون و حقايق يابد و ظاهر شود در او كثرت شئون كلى ، آن گاه از ميان احكام اسم ظاهر و اسم باطن ، هيئاتى اجتماعى اعتدالى كه دل كامل است ، ظاهر شود و آن تجلَّى ذاتى جمعى ميان ظهور و بطون را در اين دل مشاهده كند و به مقام كمال [2]

[1] مراد امير ارباب عرفان و وجدان خاتم الولاية المحمدية ، حضرت ولايت پناه على - عليه السلام - است ، و قال - صلوات الله عليه و آله - « ما رأيت شيئا الا و رأيت الله قبله و بعده و معه و فيه » - رؤيت حق در همه أشياء ، همان اطلاق و عموميت حكم شهود است و آن مشاهده جمال حق است در اصول و فروع مظاهر ، و از علامت اين مشاهده تعشّق به مظاهر وجودى است ، لذا آن جناب به قاتل خود كمال محبت اظهار فرموده و فرمود : « أريد حياته و يريد قتلي - ليك بى غم شو ، شفيع تو منم » .
[2] صاحب اين مقام از كليهء اوهام و انواع شرك رهائى يابد ، پس قدم مىگذارد در دايرهء حضرت احديّت جمع الجمع و لا ينفتح شمّة منه إلا لصاحب الإرث المحمدي كه احدى از اولو العزم از انبيا ، از اين مقام بهره ندارند و حظَّ و بهرهء صاحب مقام اكمليّت ، از فتوح فتح مطلق و از مقامات مقام او ادنى و از بطون ، بطن هفتم و از درجات ، درجهء اكمليّت است و از صاحب اين مقام ، فيض به ما سوى الله مىرسد و از براى اوست مقام شفاعت كليه و مطلقه به حسب بدو و عود و صعود و نزول . حسنات صاحب اين مقام فوق ما لا يتناهى است شدّة و عدة و مدّة . اين مقام اختصاص دارد به حضرت ختمى مقام و ورثهء او يعنى عترت او . لذا شيخ أكبر در فصوص فرمود تمام انبيا حتى خاتم انبيا ، از باطن ختم ولايت - يعنى حضرت مهدى موعود - أخذ فيض و استمداد نمايند ، اگر چه باطن ولايت او تابع ولايت كليهء محمديه است و صاحب اين مقام به حسب تقدّم زمانى ، آدم الأولياء على بن ابى طالب است ، لذا قال الشيخ الأكبر : « و هو - يعنى على - عليه السلام - كان سرّ الأنبياء و الأولياء أجمعين » . و نيز فرمود : « الولاية محمدى المحتد و علوى المشرب » و نال على ( ع ) بالوراثة هذه المقامات و المراتب و الدرجات .

186