چگونه‌اند ) ، ( 1 ) [ 1 ] - به هنگام نماز ، آيا نمازها را در وقت خود مىخوانند ؟ [ 2 ] - در نگاهدارى اسرار ، آيا آنها را از دشمن پوشيده مىدارند ؟ [ 3 ] - در مورد اموال ، آيا برادران خود را در اموال و دارايى خويش شريك مىكنند ؟
2 - در باب پنجم ، ياد شد كه معاشرت پيامبران و پيامبر اكرم ما ، و نشست و برخاستشان با فقيران و فرودستان بوده است [1] ، « معكم المحيا و معكم الممات [2] زندگى و مرگ من با شما خواهد بود » - سخن پيامبر « ص » ، خطاب به ضعيفان و محرومان مدينه - و ضرورت مبارزه با فقر ايجاب مىكند كه مصلحان و منجيان در كنار محرومان باشند و با آنان بسر برند تا هم پيوسته به ياد آنان و محروميت كشيدن آنان باشند ، و هم جبههء مقابل و زندگى آن جبهه را بكوبند و تحقير و تضعيف كنند .
اين روش بايد در عالمان دينى نيز به خوبى ديده شود . معاشرت با اغنيا و توانگران دل را - چنان كه در احاديث رسيده است - مىميراند ، و انسان را از ياد محرومان غافل مىكند . بايد با محرومان بنشينند ، تا دردهاى آنان را لمس كنند ، و به فكر گرفتن حق آنان باشند . و بايد به ياد داشت كه اين « با محرومان بودن » ، بايد در همهء شئون باشد ، و در همهء آنچه مربوط به زندگى انسان است ، در بعد مادى و معنوى ، تجلى يابد : در برنامه ريزى ، در قانونگذارى ، در توزيع ، در مصرف ، در معيشت و برخوردارى ، در مسكن و محيط حياتى ، در تعليم و تربيت ، در بهداشت و . .
3 - عالمانى مىتوانند به « زعامت دينى » برسند و براى اسلام و مسلمانان سودمند افتند كه ، علاوه بر همهء ابعاد لازم ، از آگاهى زمانى سرشارى نيز برخوردار باشند . در پيش به لزوم و اهميت آگاهى اشاره كرديم . اكنون نيز تأكيد مىكنيم كه اگر عالم دينى ، آگاهى كامل از

[1] پيامبران خود نيز از مستضعفان بوده‌اند ، چنان كه على « ع » مىگويد : « و كانوا اقواما مستضعفين پيامبران و اوليا مردمى مستضعف بودند » - ( نهج البلاغه / 789 ) . و امام جعفر صادق « ع » در بارهء حضرت سليمان « ع » مىگويد : « سليمان لباس مويين مىپوشيد و روزى خود را از بافتن سبدهايى از ليف خرما به دست مىآورد . او از آن جهت خواستار ملك شد تا ملوك كفر را مقهور سازد » - ( ارشاد القلوب 1 / 192 ) .
[2] « بحار » 72 / 2 .

596