خود را همراه با اجتماع و اهداف دينى آن نشان مىدهند ، در صورتى كه خود با دشمنان اجتماع و دين سر و سرّ دارند ، و امثال اينان از علماى فاسد يا عاجز يا بزدل يا ساده لوح - يعنى كسانى كه به اسلام خيانت مىورزند و مايهء نوميدى و بيچارگى مسلمانان را فراهم مىآورند ، و آثار جنبشهاى انقلابى خونين ويرانگر و آبادكننده را از ميان مىبرند . آيا پس از اين همه ، امكان معتقد شدن به اين امر وجود دارد كه اسلام ، وقتى مردمان را به تكريم علما و پيروى از ايشان مىخواند ، هدفش بزرگداشت اين گونه كسان و پيروى امثال آنان باشد ؟ البته كه نه .
به عبارت ديگر : عالم ، در رهبرى دينى ، از پيامبر اكرم و امامان نيابت مىكند . و بديهى است كه بايد ميان نايب و منوب عنه شباهتى اساسى و جوهرى وجود داشته باشد . و اين شباهت جوهرى به وسيلهء ملكات راسخ باطنى همچون حيات قلب و تهذيب نفس و عدالت و از - خود گذشتگى در راه خدا و دين تحقق پيدا مىكند ، نه به مجرد محفوظات ذهنى و مصطلحاتى كه از اكثر آنها نشان و اثرى در صدر اسلام نبوده است . و حيات قلبى و ملكات باطنى ، همچون پاكيزه - جانى و عدالت و قدرت روحى ، از امور كسبى است نه فطرى ، و در ميان علما كسانى هستند كه به كسب آن توفيق حاصل مىكنند ، و كسانى ديگر كه از چنين توفيقى محروم مىمانند ، زيرا كسب اين ملكات ، وابسته به مدارجى است كه مىبايد با رياضت و تمرين مداوم و تهذيب نفس و قواى آن و عمل قلبى مستمر پيموده شود .
حال اگر عالمى به كسب اين كمالات و ملكات باطنى موفق نشود ، و با وجود اين به تصدى رهبرى دينى بپردازد ، هر چند در جامعهء كوچك محدودى باشد ، حادثهء وخيم و ناگوارى اتفاق افتاده است .
چه اگر امثال اين گونه اشخاص به مقامى برسند و مردمان نسبت به ايشان اعتقاد و اعتماد پيدا كنند ، جز خوارى براى امت و جز نابودى براى دين فايده اى ندارند . با رهبرى چنين كسانى فضيلت از ميان مىرود ، و عدل نابود مىشود ، و جاى عزت دينى را خوارى مىگيرد ، و حاصلى از آن جز سقوط حكومت حق به دست نمىآيد . و براى همين امر مهم و اين راز دينى و اجتماعى بزرگ است كه در تعاليم اسلامى ، علما به دو گروه تقسيم شده‌اند : علماى نيك و علماى بد ( يا علماى سوء ) . و در آن تعاليم ، سركوفتهايى براى علماى بد و ستايشهايى براى علماى نيك

583