مدرسهء زندهء متحركى است كه افراد انسان را به يك ديگر مىپيوندد ، و از آنان توده اى يكپارچه و بنايى استوار مىسازد ، و - اگر به آموزشهاى آن عمل كنند - رسيدن به زندگيى پاكيزه ، آزاد و پيشرو را تضمين مىكند .
اين امتيازها هنگامى در قرآن يافت مىشود كه قرآن مستولى بر اجتماع و فرمانرواى بر طبقات و جارى در زندگى همگان باشد ، و مردمان به آن عمل كنند ، نه در قرآنى كه آن را دور و مهجور و جدا ماندهء از ميدانهاى زندگى فردى و اجتماعى نگاه داشته باشند ؛ و نه در قرآنى كه احكام آن را زير و زبر كرده و از محتواهاى عملى و اصلاحى تهى ساخته و دستاويزى براى نان خوردن قرار داده‌اند ، چنان كه بعضى از منسوبان به قرآن چنينند ؛ يا آن را وسيله اى براى بهره كشى و فريب دادن مردم ساخته و در اظهار ديندارى به آن استناد مىكنند و به چاپ و انتشار آن به صورتى زيبا مىپردازند ، چنان كه سياستمداران و جباران خيانتكار گاه چنين مىكنند .
پس شايسته است كه ما مسلمانان به قرآن مراجعه كنيم ، و در اصول آن به تحقيق بپردازيم ، و تعليمات آن را - چنان كه بايد - به صورت دقيق بشناسيم ، و برنامه هاى آن را عملى سازيم ، و راهنماييهاى آن را منتشر كنيم ، و در آن بكوشيم كه اوامر و دستورهاى آن را با زندگى ظاهرى و باطنى و فردى و اجتماعى خويش انطباق دهيم ، تا حيات خويش را به صورت حياتى پاكيزه و آزاد و عزيز و عالى درآوريم ، تا ما را به حق و عدالت و آزادى و بزرگوارى و آقايى و پيشرفت رهبرى كند . از اين راه امكان آن هست كه به همهء بشريت خدمت كنيم ، و رسالت الهى را در همه جاى زمين گسترش دهيم ، چنان كه در صدر نخستين تاريخ اسلامى ما چنين بود ، و در آن زمان اصول اسلامى خاستگاه تحولاتى شد كه نظيرى در تاريخ نداشته است .
در اينجا فاجعه اى بزرگ روى مىدهد كه نبايد مسلمانان ، مخصوصا انديشه مندان و مبلغان اسلام ، آن را فراموش كنند . و اين فاجعه و مصيبت در راهى است كه دشمنان قرآن در پيش گرفته‌اند ، همچنين كسانى كه از نفوذ اصول اجتماعى ، و مبادى سياسى ، و دستورهاى حقوقى ، و نمونه هاى اخلاقى ، و بخشهاى مترقى فرهنگى ، و شالوده هاى اصلاحى ، و نظامهاى مترقى آن كه با هر ستم و تجاوز و

297