ذليل است . 8 الامام علي « ع » : . . . و استعبد الأرباب بعزّته ، و ساد العظماء بجوده . . [1] ( 1 ) امام على « ع » : خداوند ، خداوندگاران را به عزت خويش به بندگى كشيد ، و به بخشندگى خود بر بزرگان سرور شد .
بنگريد ! سلطهء بشريى كه با اين آيات و احاديث و همانندهاى آنها نفى شده است ، سلطه اى است كه جباران و طاغوتان و ديگر فرمانروايان و پادشاهان به وجود آورده‌اند ، بلكه همهء حكومتهاى بشرى و گونه هاى قدرتى را شامل مىشود كه حكَّام ، خواه دادگر و خواه بيدادگر ، پديد آورده‌اند . همهء اين قدرتها و حاكميتها ، در منطق دين و شريعت آسمانى مردود و نفى شده است . اين حكومتها همان است كه نظام آسمانى از نخستين روز آن را طرد كرد ، و اسلام با صريحترين تعبير و سختترين موضعگيرى دست رد به سينهء آن گذاشت ؛ ليكن ولايت و حاكميت كسانى كه خداى متعال آنان را منصوب كرده است ، همچون پيامبران و جانشينان ايشان ، در واقع ولايت خدايى است نه بشرى .
و حكَّام الهى كسانى هستند كه اوامر خدا را در ميان مردمان روان مىكنند ، و حدود خدا را در زمين گسترش مىدهند . و آنان پيامبرانند و سپس اوصياى ايشان ، و سپس كسانى كه ، به شايستگى ، نيابت آنان پيدا كنند . و اين حكومت و ولايت امرى است كه براى اجتماع بشرى ضرورى است و بايد باشد . و از نظر قرآن امرى ثابت است ؛ و قرآن خود شالودهء آن را ريخته است :
* ( ، إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ الله ، يَدُ الله فَوْقَ أَيْدِيهِمْ ، فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِه ، وَمَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْه ، الله فَسَيُؤْتِيه أَجْراً

[1] « نهج البلاغه » / 600 ؛ عبده 1 / 367 .

678