فضيلته - بفوق أن يعان على ما حمّله الله من حقّه ؛ و لا امرؤ - و إن صغّرته النفوس و اقتحمته العيون - بدون أن يعين على ذلك أو يعان عليه . [1] ( 1 ) امام على « ع » : هيچ كس - هر چند پيوسته رضاى خدا را بجويد و در عبادت و عمل بسيار بكوشد - چنان نيست كه بتواند به حقيقت طاعتى كه خدا شايستهء آن است برسد ؛ ولى از حقوق واجب خدا بر بندگان يكى آن است كه به اندازهء توانايى خود به اندرزدادن و نيكخواهى يك ديگر بپردازند ، و براى برپاداشتن حق در ميان خود به يارى يك ديگر برخيزند . و هيچ كس - هر اندازه هم در رعايت حق بالاتر و در ديندارى والاتر باشد - چنان نيست كه در اداى حقوق و وظايفى كه خدا بر عهدهء او نهاده است از كمك ديگران بينياز بود . و هيچ فردى - هر اندازه هم در نظر ديگران كوچك نمايد و به چشم نيايد - چنان نيست كه نتواند در اين باره مددى به ديگران برساند ، يا به او مددى رسانده شود . 4 الامام السجاد « ع » - من رسالته في الحقوق ، المعروفة : . . اعلم - رحمك الله - أنّ لله عليك حقوقا محيطة بك ، في كلّ حركة تحرّكتها ، او سكنة سكنتها ، او منزلة نزلتها ، او جارحة قلَّبتها ، او آلة تصرّفت بها ؛ بعضها اكبر من بعض .
و اكبر حقوق الله عليك ، ما أوجبه لنفسه - تبارك و تعالى - من حقّه الَّذي هو أصل الحقوق ، و منه تفرّع . ثمّ ما أوجبه عليك لنفسك ، من قرنك الى قدمك ، على اختلاف جوارحك . . ثمّ جعل عزّ و جلّ ، لأفعالك عليك حقوقا . . ثمّ تخرج الحقوق منك الى غيرك ، من ذوي الحقوق الواجبة عليك . . [2] ( 2 ) امام سجاد « ع » : بدان كه خداى بزرگ را بر تو حقوقى است كه سراپاى تو را فرا گرفته است : در هر حركتى كه انجام دهى ، در هر سكونى كه به آن بپردازى ، در هر حالى كه به آن حال درآيى ، در هر منزلتى كه دارا شوى ، در

[1] « نهج البلاغه » / 684 ؛ عبده 1 / 461 .
[2] « تحف العقول » / 184 ؛ خصال / 565 .

662