إسم الكتاب : الحياة ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 778)

تتكافأ في وجوهها و يوجب بعضها بعضا ، و لا يستوجب بعضها إلَّا ببعض . . [1] ( 1 ) امام على « ع » : خدا حق خود را بر بندگان آن قرار داد كه از او فرمان برند ؛ و پاداش ايشان را در برابر آن دو چندان كردن ثواب معيّن كرد . و اين همه بنا بر تفضّل او بود و بخشش بسيار او كه خود شايستهء آن است . سپس خداى سبحان ، از جملهء حقوق خود ، حقوقى را قرار داد كه بعضى از مردمان بر بعضى ديگر دارند . و آن حقوق را به صورت حقوق متقابل قرار داد ، تا برخى از آنها سبب واجب شدن برخى ديگر باشد ، و پاره اى بدون پاره اى سزاوار رعايت نگردد . ، در پايان اين حديث شريف ، اشاره شده است به حقوق متقابل اجتماعى . پاره اى حقوق و تكاليف جنبهء متقابل دارد ، چون كسى كارى كرد ، حقى به گردن ديگرى مىآيد ، و وظيفه اى براى او ثابت مىشود . نمونهء بسيار متعارف و روشن اين مقوله ، سلام است كه گفتن ابتدايى آن « مستحب » است و گفتن پاسخى آن « واجب » .
على « ع » در اين سخن خويش ياد مىكند كه اين گونه حقوق نيز الهى است . و معلوم است كه هر جا « منشأ حق » و « مأخذ قانون » ، الهى باشد ، آن حق ، در ميان مؤمنان ( دارندگان جهانبينى و جهانشناسى الهى ) ، بهتر گزارده و آن قانون بهتر رعايت مىشود .
اصولا در جهانبينى الهى ، منشأ حقوق همه الهى است . و اين بهترين نگرش به حقها است و بهترين ضامن اجراى قانونها .
3 الامام علي « ع » : . . . فليس أحد - و إن اشتدّ على رضا الله حرصه ، و طال في العمل اجتهاده - به بالغ حقيقة ما الله أهله من الطاعة له . و لكن من واجب حقوق الله على العباد ، النصيحة به مبلغ جهدهم ، و التّعاون على إقامة الحقّ بينهم . و ليس امرؤ - و إن عظمت في الحقّ منزلته ، و تقدّمت في الدّين

[1] « نهج البلاغه » / 683 - 681 .

661