مختلف قرآن را تنها در ضمن اصول مادّى محض مورد تحليل و تفسير قرار دهيم . همهء اينها دور شدن از فهم قرآن است . زيرا كه قرآن به چيزها از دو جهت مادى و معنوى به صورت توأم مىنگرد ، نگرشى تجربى و عينى و غنى و آگاهانه ، كه به مكتبى ديگر و چيزى ديگر ، از اقتباس و تطبيق ، نياز ندارد . و اين خصوصيتى است كه در ديگر مذهبها و مكتبها ديده نمىشود .
13 - پس قرآن كريم را منطقى خاص و برنامه اى ويژه است . و مسلم است كه تعاليم هر مكتب و مذهب مىبايد به ميانجيگرى منطق خود آن مورد بررسى و دريافت قرار گيرد ، نه با منطقى ديگر ، يا با ضوابطى كه از لحاظ زمينه با آن تضاد دارد ، زيرا كه اگر چنين شود پاى توجيه و تأويل به ميان مىآيد . و توجيه و تأويل سبب دگرگون شدن معانى و پوشيده ماندن حقايق خواهد گشت .
14 - جهان بينى اسلامى مبتنى بر دو جنبه اى بودن انسان و جهان است . اين جهانبينى به دو عالم « مادى » و « معنوى » و به وجود ارتباطى ضرورى ميان اين دو عالم اعتقاد دارد ، بلكه هر چيز را تركيبى از دو جنبه مىداند : جنبهء مادى ظاهرى و جنبهء معنوى باطنى ، يكى جهان خلق است و ديگرى جهان امر ، يكى جهان مادّه و اندازه و زمان و زوال است و ديگرى جهان روح و تنظيم و مبرّا از زمان و زوال ، و يكى جهان ملك و صورت است و ديگرى جهان ملكوت و معنى . و هر چيز را روحى و ملكوتى است ، و ملكوت هر چيز در دست قدرت الهى است :
* ( بِيَدِه مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْه تُرْجَعُونَ ) * [1] - ملكوت هر چيز به دست خدا است و شما به نزد او بازخواهيد گشت .
ما اگر بخواهيم حقايق ( و ابعاد گوناگون اشيا ) را از كوچك و بزرگ فهم كنيم و به واقعيت آن حقايق برسيم ، نبايد از شناخت اين تركيب ژرف و دو جنبه اى بودن كائنات - تركيبى كه در همه چيز هست - غافل بمانيم . و اهميت اين طرز شناخت هنگامى به خوبى آشكار مىشود كه بخواهيم عالم را با فهم اسلامى دريافت كنيم .

[1] سورهء يس ( 36 ) : 83

53