5 الامام الصادق « ع » - عن هشام بن الحكم قال : سألت ابا عبد الله « ع » فقلت له : ما العلَّة التي من أجلها كلَّف الله العباد الحجّ و الطَّواف بالبيت ؟ فقال : إنّ الله خلق الخلق ( الى أن قال ) و أمرهم بما يكون من أمر الطَّاعة في الدّين و مصلحتهم من أمر دنياهم ، فجعل فيه الاجتماع من المشرق و المغرب ليتعارفوا . . و لو كان كلّ قوم إنّما يتكلَّمون على بلادهم و ما فيها ، هلكوا و خربت البلاد . . و عميت الأخبار و لم تقفوا على ذلك . فذلك علَّة الحجّ . [1] ( 1 ) امام صادق « ع » - هشام بن حكم گويد : از امام صادق پرسيدم : به چه سبب خدا بندگان را به حجّ خانه مكلف ساخت ؟ گفت : خدا آفريدگان را آفريد . . . و آنچه مربوط به دستورات دينى و مصالح دنيايى آنان بود مقرر كرد . و حج را وسيله اى ساخت تا مردمان از شرق و غرب جهان گرد آيند و با يك ديگر آشنا گردند . و اگر چنان بود كه هر قومى در بارهء كشور خويش و امور مربوط به آن در ميان خود سخن مىگفتند ( و اخبار آن را در حج مطرح نمىكردند و به گوش مسلمانان ديگر نمىرسانيدند ) ، از ميان مىرفتند ، و شهرهاى آنان ويران مىگشت ، و اخبار آنان به كسى نمىرسيد ، و شما از آن آگاه نمىگشتيد ؛ اين است علت حج . بنگريد ! در اين حديث ، و احاديث همانند آن ، فلسفهء گردهمايى در حج ياد گشته است . و اين موضوع بسيار مهم يادآورى شده است كه اگر مسلمانان در اجتماع جهانى حج شركت نكنند ، يا در صورت شركت كردن ، مشكلات و مسائل خويش را در آن اجتماعات مطرح نسازند ، قدرت و موجوديت خود را از دست مىدهند ، و همهء حقوق و منابع و امكانات آنان تباه مىگردد ، و ارزشهاى معنوى و فرهنگى آنان در معرض نابودى قرار مىگيرد . و اكنون سالهاى سال است كه چنين

[1] « وسائل » 8 / 9 .

443