مىشود . عقل و دريافته هاى آن ، زمانى بر وجود آدمى تسلط پيدا مىكند و او را به كار برمىانگيزد كه با قلب در ارتباط باشد . آنچه در احوال افراد و جماعتهاى مؤمن ، از اقدامات درخشان و كارهاى بزرگ و فداكاريهاى چشمگير ، مشاهده مىكنيم ، از همين ناحيه فراهم مىآيد .
بر آنچه گفته شد ، آنچه را كه در همين فصل در بارهء اهميت احوال قلبى در ساختن انسان و رسانيدن وى به درجات عالى گفتيم نيز ، بيفزاييد .
15 - شناخت و مراحل آن و اوجگاههاى آن : آشكار است كه شناخت براى انسان به تدريج حاصل مىشود . و به همين جهت است كه بر تداوم جستجوى آگاهى و شناخت تأكيد شده است ، تا از اين راه شخص بتواند به بالاترين پايگاههاى شناخت ممكن برسد . و البته اين تدريجى بودن ، لازمهء آفرينش و طبيعت است و امرى است بر وفق حكمت و تدبير . و احاديث بدان اشاره كرده‌اند . [1] و بايد دانست كه شناخت بر دو گونه است : فطرى و برخاسته از فطرت و درون ، و اكتسابى و به دست آمده از راه جستجو و تحصيل .
شناخت فطرى ، از طريق علم و تجربه ، و ارتباط با حقايق خارجى ، و انديشيدن و تدبّر در آيات الهى ، و نيك نظر كردن در آفاق و انفس افزايش پيدا مىكند . و اين امور همه سبب تكامل نيروهاى بشرى است ، و استعدادهاى او را از حالت « قوه » به حالت « فعل » در مىآورد .
معرفت فطرى داراى شاخه هايى است : از آن جمله است شناخت خداى متعال ، و راهجويى براى رسيدن به قرب او . و ديگر شناختن نفس است و شايستگى آن ، و تمايز گذاشتن ميان خيرات و شرور نفس * ( فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَتَقْواها ) * [2] خدا نفس انسانى را از بدكارى و پرهيزكارى ، هر دو ، آگاه ساخت ) . و ديگر شناخت حق و باطل است ،

[1] رجوع كنيد به كتاب « توحيد مفضّل » .
[2] سورهء شمس ( 91 ) : 8 .

357