نهيد ) ، كه رأى درست اين گونه پديد مىآيد اضربوا بعض الرّاى ببعض ، يتولَّد منه الصّواب » ؛ [1] 3 - ( 1 ) « هيچ پشتيبانى همچون مشاوره نيست لا ظهير كالمشاورة » ؛ [2] 4 - ( 2 ) « هر كه خودرايى كند هلاك گردد ، و هر كه با مردان رايزنى كند در عقل آنان شريك شود من استبدّ برأيه هلك ، و من شاور الرّجال شارك في عقولها » ؛ [3] 5 - ( 3 ) « هر كه عقل خويش را بينياز بيند بلغزد من استغنى بعقله زلّ » . [4] و دهها تعليم ديگر از اين گونه . . . اين بيانها و آموزشها و تعبيرها همه براى تأكيد بر امر بسيار مهم و حياتى مشورت و نظرخواهى است ، بخصوص در امور اجتماعى ، اقتصادى ، سياسى ، فرهنگى و . . .
و اين همه براى پرهيز دادن است از خودرايى و تكروى در تصميمگيريها و اقدامها . بايد توجه داشت كمتر كار با اهميتى بىنظرخواهى به سامانى در خور خواهد رسيد ؛ نظرخواهى ، طبق تعاليم دين ، امرى ضرورى و سازنده است و نگاهدارنده از خطاها و زيانها و سقوطها و انحطاطها . و ضرورت و لزوم اين كار ، براى رهبران جامعه و مديران و مسئولان اجتماعى و مقامات دينى شديدتر است ، بلكه اين كار ، براى آنان يك وظيفه است . هر كس در هر مقامى ، از مشورت كردن ، و نظر خواستن ، و بهره ورى از عقلها و آگاهيها و تجربه هاى ديگران ، و داشتن مشاوران شايسته و امين و خوشفكر و بازنگر ، يا گروههاى مشاوره اى و رايزنى مؤمن و متخصص و مورد اعتماد و خردمند و بصير و نابسته ذهن بينياز نيست . چه كسى از اين كار بينياز تواند بود ، با اينكه مىنگريم امام معصوم - كه به حق از اين چيزها همه بينياز است - براى تعليم ما و تربيت ما ، خود به مشورت و نظرخواهى مىپردازد ؛ [5] و به اين

[1] « غرر الحكم » / 71 .
[2] « نهج البلاغه » / 1112 .
[3] « نهج البلاغه » / 1165 .
[4] « كافى » 8 / 19 .
[5] حديث فضيل ، از حضرت امام جعفر صادق « ع » ، « بحار » 75 / 101 - از كتاب « المحاسن » ، كه در متن ، به شمارهء 10 ، از نظر گذشت .

317