پيكره بودن اين تعاليم .
د - ترسيم مرز ميان تعاليم اصيل اسلام ، و آنچه در درازناى سده ها و عصرها ، و در سدهء اخير ، و در روزگار حاضر ، بدان تعاليم الحاق يافته و با آنها آميخته گشته ، و در شكل دادن بدان تعاليم - در مقام برداشت و عرضه - تأثير داشته است [1] .
ه - تاباندن فروغ فروزان تعاليم تابناك كتاب و سنّت ، بر خردها و ذهنها ، و جانها و فكرها ، و فراخواندن آنها به روى آورى به سرچشمه هاى نيالودهء علم الهى ، و دانش فطرى .
و - ترسيم انگارهء والاى حيات سالم و جوياى انسانى ، در روزگار غفلت و اغفال انسان و سرگرم شدن او به مسلكهاى فكرى و سيستمهاى اجتماعى گوناگون ، كه هيچ يك ، در نهايت ، نشاندهندهء راه نجات نخواهد بود .
ز - عرضه داشت موادّى غنى و زنده ، و مجموعه اى مايه ور ( و تلقى و برداشتى قابل عطف توجه ) ، براى گسترش ابواب فقه ، بر پايهء قويم « اجتهاد » و حفظ آن . [2]

[1] با اينكه دستگاه شناختى و فكرى ، و نظام عقيدتى و عملى اسلام ، نه تنها خود كامل است و هرگز نيازى به چيزى ديگر و جريان و فكرى ديگر نداشته است و ندارد ، بلكه آن چيزها و آن طرز فكرها و تأويلها ، و خلطها و امتزاجها ، و اصطلاحها و فلسفه ها ، و التقاطها و تطبيقها ، زيانهايى بس بزرگ و مسخكننده نيز داشته است ، و دارد . ما ، در عين بيانكرد حق و اظهار اين اعتقاد ، به ارزشهاى جريانهاى فكرى ، در جاى خود ، و به اندازهء خود ، در تاريخ فرهنگى اسلام ، توجه داريم ، ليكن به مرزبندى ، و نگهبانى اين مرز ، همواره پايبنديم ، بلكه آن را تكليفى دينى ، الهى ، علمى ، تربيتى ، سازنده و بزرگ مىشماريم .
[2] چنان كه حفظ « نظام اجتهاد » امرى است كه ضرورت آن بر آگاهان معلوم است ، بسط « موادّ اجتهاد » نيز امرى است كه ضرورت آن بر آگاهان معلوم است . اجتهاد بايد محفوظ باشد ، اما محدود نباشد ، و خود به صورت « تقليد » در نيايد . اجتهاد بايد واقعيّات متحوّل زمان را بشناسد ، فرهنگ نو و تربيت نو را بشناسد ، انسان نو و صنعت نو و كار نو و اقتصاد نو را بشناسد . اجتهاد بايد با تجربه هاى حيات بشرى و عينيّتهاى جهانى رو به رو شود . اگر فقيهان سترك و مجتهدان بزرگ پيشين - رحمة اللَّه عليهم اجمعين - خود به مسائل زمان خويش توجه نمىكردند و در كار بسط و گسترش « فقه » نمىكوشيدند ، و فقه ما را از صورت مواد و احاديث و قواعد مندرج در « اصول اربعمائة » ( 400 اصل و رساله اى كه شاگردان حضرت امام جعفر صادق « ع » تدوين كرده بودند ) به صورت كتابهايى چون « المبسوط » و سپس « جواهر الكلام » و بعد « صلاة » حاج آقا رضا همدانى ، و « مكاسب » شيخ انصارى درنمىآوردند ، امروز فقه ما مرده بود . و اگر امروز ما براى گسترش عرضه هاى فقهى و اجتماعى نكوشيم ، و واقعيات و تحولات را نشناسيم ، يا نشناخته بگيريم ، و آنها را وارد جريان فقاهت و اجتهاد نسازيم ، اجتهاد و فقه و فقاهت را ، از نظر زمانى ، به عقب برگردانده‌ايم و به گذشته ملحق ساخته‌ايم . و همين گونه كه شرط است كه مجتهد ، « حىّ » باشد ، اجتهاد نيز بايد « حيات » داشته باشد . اگر اجتهاد قلمرو خويش را نگسترد ، و با واقعيات به صورتى منطقى رو به رو نشود ، از مديريت قلمروهاى گسترش يافتهء حيات انسانى ناتوان مىماند ( به دليل عدم تطابق حكم و موضوع ، به اصطلاح خود فقها ) ، و به ويژه در تجربه هاى حاكميّت و مديريّت و تربيت و سياست و اقتصاد و كار به زانو در مىآيد ، يا به اعمال زور كشيده مىشود ، و اينها هيچ يك اجتهاد و هدايت نيست . و نتيجه اى جز انزواى واقعى - اگر چه با حفظ حضور صورى - ندارد .

24