فطرتها فاطر ، و لم يعنه على خلقها قادر . و لو ضربت في مذاهب فكرك لتبلغ غاياته ما دلَّتك الدّلالة إلَّا على أنّ فاطر النّملة هو فاطر النّخلة لدقيق تفصيل كل شيء و غامض اختلاف كلّ حيّ . و ما الجليل و اللَّطيف ، و الثّقيل و الخفيف ، و القويّ و الضّعيف ، في خلقه إلَّا سواء . [1] ( 1 ) امام على « ع » - در بارهء شگفتيهاى آفرينش گونه هاى جانوران : . . . اگر در قدرت عظيم و نعمت بزرگ بينديشند ، به راه باز خواهند گشت ، و از آتش سوزنده خواهند ترسيد ، ولى دلها بيمار است و بصيرتها گرفتار تباهى ، آيا در كوچكترين آفريده ها نمىانديشند كه چگونه آفرينش آنها استوار و تركيب آنها متقن است ، و چگونه چشم و گوش كوچكترين جنبنده ها فراهم آمده و استخوان و پوست آنها ساخته شده ؟
به مورچه - با كمال كوچكى اندام و ناچيزى هيئت آن ، كه نزديك است از ديد آدمى پنهان و از دريافت انديشه دور بماند - نگاه كنيد كه چگونه روى زمين راه مىرود و به دنبال يافتن روزى تلاش مىكند ، و دانه را به لانهء خود مىبرد و در قرارگاه ويژهء آن مىنهد ، در ايام گرمى هوا آن را براى روزهاى سرد ذخيره مىكند ، روزى او تضمين شده است ، و آنچه بايد به او برسد مىرسد ، و خداوند بخشنده آن را از نظر دور نمىدارد ، هر چند بر تختهء سنگ هموار و در سنگستان خشگ باشد . اگر در گذرگاههاى خوراك آن بينديشى و در بالا و پايين اندام آن نظر كنى ، و در آنچه در شكافهاى شكم آن است ، و در چشم و گوش آن به تفكر بپردازى ، از آفرينش اين جانور در شگفتى مىافتى ، و از توصيف آن خسته مىشوى . پس آن خداى بزرگ است كه مورچه را بر پاهاى خود برافراشت و استوار داشت ، و در آفريدن آن ديگرى با او شريك نبود و به يارى او برنخاست . و چون تو در انديشهء خود پيش روى و بخواهى تا آنجا كه مىشود انديشيد بينديشى ، درخواهى يافت كه پديدآورندهء مورچه همان آفرينندهء خرما بن است ، زيرا كه همه چيز داراى

[1] « نهج البلاغه » / 737 - 736 .

144