نگاهى به سراسر باب در قاموس بزرگ اسلامى ، دو كلمهء حايز اهميت وجود دارد كه يكى ولايت است و ديگرى امامت . كلمهء نخستين اشاره به معناى عام دقيقى دارد كه امامت و ولايت باطنى هر دو را شامل مىشود . و ولايت باطنى همان ولايت الهى عام كلى است كه از جانب خداى متعال به « ولىّ » تفويض شده است . و آن اداره كردن جهان هستى و مشرف بودن بر آن است به اذن خدا ، و به گونه اى از سببيت و ميانجيگرى ، در عاليترين مصداق آنها . خداى متعال اين را نفى كرده است كه براى او ولى و يارى از روى ناتوانى باشد ، اما ولىّ عزت و كبريا دارد . و خدا نمىخواهد كه كارها جز به اسباب جريان پيدا كند ، و وجود ولى و تصرف او در جهان ، سبب نخستين است كه از مسبّب الاسباب صادر شده است .
اما امامت ، عبارت از رهبرى و فرمانرانى و رياست عامه در دنيا و دين است كه مخصوص پيامبر « ص » و امامان پس از او است .
پيامبران براى آن برگزيده شدند ، تا اجتماعات بشرى را نجات بخشند ، و چيزها به مردمان بياموزند و آنها را به مراعات قسط و عدل در عمل و جهتگيريها وادارند . و اين هدفى بزرگ و گسترده است كه دست يافتن به آن جز به وسيلهء قدرت و حكومت ميسر نيست . پس چون در جامعه پيغمبرى ظهور كند و مردمان را به خدا و به كارهاى نيك بخواند ، و در آن جامعه طاغوتى وجود داشته باشد كه مردمان را به بىبند - و بارى در عقيده و تباهى در عمل دعوت كند ، و قدرت در دست او باشد و هر گونه بخواهد بتواند اجتماع را بگرداند ، و خفه كردن نداى دعوت و دگرگون جلوه دادن آن از او ساخته باشد ، و گروهها را به انجام دادن مقاصد پليد و فاسد خود برانگيزد ، آيا پيروزى و كاميابى از آن پيغمبر خواهد بود يا از آن طاغوت ؟
بنا بر اين براى هيچ مصلحى كه مردمان را به صلاح مىخواند و به دعوت خود ايمان دارد ، ممكن نيست كه تنها به بيم دادن و اندرز دادن

674