( 1 ) امام صادق « ع » : درجات علماى شيعه را ، به ميزان رواياتى كه - با آگاهى و بصيرت - از ما نقل مىكنند به دست آوريد ، زيرا كه ما فقيه شيعه را فقيه نمىدانيم مگر اينكه « محدّث » [1] باشد . پرسيدند : آيا مؤمن ( عادى ، غير امام و معصوم ) ، مىتواند « محدّث » باشد ؟ گفت : يعنى « ملهم » باشد ( و مطلب به او فهمانيده شود ) ، مقصود همين اندازه است .
5 - حكمت بزرگداشت اسلام نسبت به علما و رجوع دادن امت به آنان دين اسلام احترام عميق و بزرگداشت گسترده اى نسبت به علم و علما واجب كرده است . بايد گفت كه دين حق الهى ، برنامه اى تنظيم نمىكند كه مايهء انحطاط و جهلگرايى باشد ، و تعليمى نمىدهد كه بردگى مردمان از آن نتيجه شود . و معلمان ربّانى - چه پيامبر يا وصى پيامبر - بر عامهء مردم چيزى را واجب نمىكنند كه موجب بندگى و پس افتادگى و سقوط شود . پس عالمى كه دين اسلام مردمان را به احترام و تعظيم او مىخواند ، جز كسى نخواهد بود كه از خدا سخن گويد ، و هيچ هوى و هوس و جانبداريى جز اداى رسالت خدايى و عملى كردن دين نداشته باشد .
در ميان علما و اشخاص منسوب به دين ، كسانى يافت مىشوند كه به حقيقت علم نرسيده‌اند و تقوى و حيات قلبى بهرهء ايشان نشده و به ركن استوارى متكى نيستند ، يا كسانى هستند كه عقل ساده دارند و شياطين سياستهاى باطل ، با كوچكترين كوشش بر عقل ايشان چيره مىشوند ، يا مردمانى ترسو كه هيچ جرات و شجاعتى براى دفاع از حق از خود نشان نمىدهند ، يا كسانى كه فريفتهء دنيا و خوشيهاى آنند و دربند برآوردن آرزوهاى خويشند ، يا كسانى شياد كه در باطن با سياستمداران نادرست و جانيان و طاغوتان سازش مىكنند و در ظاهر

[1] « محدّث » - به فتح دال - يعنى كسى كه مطلب ، به مدد فيض الهى و واسطهء معنوى ، به او گفته شود . و اين مرتبه ، ويژهء « امام معصوم » است - چنان كه در احاديث رسيده است ( « كافى » 1 / 271 - 270 ) . از اين جهت كسانى از امام صادق در اين باره - كه چگونه فقيه كه معصوم نيست محدّث تواند بود - سؤال مىكنند ، و امام پاسخ مىدهد كه مقصود از « محدّث » بودن در مورد فقيه ، مرتبه اى پايينتر است . و آن اين است كه « ملهم » باشد و مطلب ، به گونه اى ، به او فهمانيده شود . و اين در عين اينكه غير از « محدّث » بودن در مورد « امام معصوم » است ، خود مرتبه اى بالا است ، و « فقيه ربّانى » كسى است كه واجد آن باشد .

582