نگاهى به سراسر باب 1 - اصالت و اهميت عمل : اگر آدمى بخواهد كه نيروهاى وى رشد كند ، و استعدادهاى او در ظرف وجودش شكوفا شود ، و خواسته هاى وى در خارج تحقق پيدا كند ، ناگزير بايد از مرحلهء فكر تجاوز كند و به مرحلهء « اقدام » و « عمل » گام نهد .
خير و فضيلت ، با تصور ذهنى و فكر كردن به آنها و به سودمندى آنها ، تحقق پيدا نمىكند ، زيرا كه تصور و ادراك خير تنها يكى از عوامل تحقق يافتن خير است . و عامل اساسى چيزى جز كار كردن و كوشيدن براى رسيدن به آن نيست .
شخصيت انسان با اعمال او فراهم مىآيد و - چنان كه گذشت - آدمى از طريق كارهايى كه انجام مىدهد تولدى دوباره پيدا مىكند ؛ بنا بر اين تنها وسيله براى دست يافتن به هر چيزى كه آدمى خواستار رسيدن به آن است ، و مىتواند به آن برسد ، كار و كوشش و عمل است .
2 - عمل كيفيت است نه كميت : اهميت عمل ، بيش از آنكه به اندازه و مقدار آن مربوط باشد ، به چگونگى آن ارتباط دارد . اين است كه عمل خالص درست استوارى كه با نيّت خالص و با پرهيزگارى و هدفدارى و استوارى و استحكام انجام پذيرد ، ارزشمند و گرانبها است ، هر چند اندك باشد . و عمل تهى از صلاح و خلوص و استوارى ، و آميختهء به ريا و تظاهر ، هر چند زياد باشد ، چيزى محسوب نمىشود .
به همين جهت در قرآن اين تعبير آمده است : * ( « . . . أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ) * [1] . . . ( 1 ) كدام يك كار بهترى مىكنيد » ، و به جاى آن نگفته است : « أكثر عملا كدام يك كار بيشترى مىكنيد » . پس چيزى كه به عمل ارزش و كرامت مىبخشد ، و آن را بالا مىبرد ، و ثمربخش و نيكو و با فضيلت مىسازد ، جوهرهء عمل و كيفيت آن است .

[1] سورهء ملك ( 67 ) : 2 .

589