طبيعى در حاسه خطائى نيست زيرا اين مرتبه واجد شرايط گفته شده نيست .
عضو حساس موجود زنده در اثر تماس و برخورد ويژه اى كه با جسم خارج از خود پيدا مىكند از وى متاثر شده و چيزى از واقعيت خواص جسم وارد عضو گرديده است و پس از تصرفى كه عضو حساس با خواص طبيعى خود در وى مىكند اثرى پيدا مىشود كه به منزله مجموعه اى است نه خود مجموعه مركب از واقعيت خاصه جسم و اين همان سخنى است كه گفتيم حواس به ماهيت خواص نائل مىشوند و واقعيت خاصه عضوى و در اين پديده هيچگونه حكمى موجود نيست و در نتيجه صواب و خطائى نيز موجود نخواهد بود مثلا چشم در اثر تماس ويژه اى كه با اجسام خارج مىگيرد اشعه اى وارد چشم شده و با خواص هندسى و فيزيكى چشم آميزش يافته و در نقطه زرد مستقر مىگردد البته روشن است كه در وى خطا و صوابى نيست .
پس از اين و در مرتبه دويم قوه ديگرى همين پديده مادى را ادراك مىكند و البته به همان نحو كه مستقر شده با خواص فيزيكى و هندسى وى ادراك مىكند و در ميان اجزاء وى به شماره نسبى كه پيدا مىشود حكمهائى از جهت بزرگى و كوچكى و جهت و حركت و غيره مىنمايد مثلا در مثال فوق روشنائى كه در نقطه زرد استوار شده داراى اجزائى كه هر يك رنگ مخصوصى پيدا كرده و شكل هندسى ويژه اى دارد و نسبتى از قبيل بزرگى و كوچكى و دورى و نزديكى و جهت و حركت بوجود آورده ادراك مىشود و البته احكامى به شماره تركيباتى كه از مدركات به عمل مىآيد انجام مىگيرد اين جزء بزرگتر است از آن جزء و اين سوى صورت سفيد است و آن سرخى دور است و اين مجموع متحرك است و در اين

198