جديد از قبيل بركلى و شوپنهاور .
نميدانيم كه ادراكات عين حقيقت است يا نيست زيرا تمام ادراكات بشر حتى بديهيات اوليه و فلسفه و علوم رياضى بستگى دارد به طرز ساختمان دستگاه ادراكى بشر و ساختمان دستگاه ادراكى اشخاص متفاوت است .
شكاكان قديم و نسبيون جديد و طرفداران ماترياليسم ديالكتيك .
محسوسات و معقولات اوليه و آنچه با رعايت اصول منطقى كسب شود حقيقت است .
ارسطو و پيروانش در يونان قديم و جميع حكماء دوره اسلامى .
فطريات عقل و معقولاتى كه با رعايت اصول منطقى كسب شود عين حقيقت است و اما محسوسات نميدانيم حقيقت است يا نيست زيرا حواس وسيله ارتباط عملى با خارج است نه وسيله كشف حقيقت .
دكارت و لايب نيتس و عده ديگر از فلاسفه اروپا .
معلومات رياضى كه صرفا مخلوق ذهن ما است حقيقت است و اما معلومات مربوط به جهان خارج نميدانيم حقيقت است يا نيست .
كانت آلمانى و پيروانش .
وجدانيات و آنچه با تعقل صحيح بدست آيد حقيقت است اما محسوسات نميدانيم حقيقت است يا نيست .
ژان لاك انگليسى .
حس و عقل هر دو فقط داراى ارزش عملى و وسيله ارتباط عملى با خارجند وسيله كشف حقيقت تنها شهود باطن است .
هانرى بركسون .
اين بود بيان مختصرى از سير عقايد و آراء در باره ارزش معلومات از دوره باستان يونان تا عصر حاضر

164