إسم الكتاب : اصول فلسفه و روش رئاليسم ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 204)

كانت از آن احتراز داشتند شديدتر شد زيرا خود كانت هم از سوفسطائى بودن و از پيروى شكاكان احتراز دارد در صورتى كه فرض كانت حد اقل منتهى بمسلك شك مىشود بعلاوه اين فرض فرض جديدى نيست پروتوگوراس سوفسطائى معروف قرن پنجم قبل از ميلاد در دو هزار و سيصد سال قبل از كانت اين فرض را بيان كرد و گفت مقياس همه چيز انسان است .
كانت از طرفى در ترتب معلول بر علت در عالم واقع ترديد مىكند و از طرف ديگر مىگويد هر چند ما عوارض و ظواهر را بوسيله حواس خود ادراك مىكنيم اما ميدانيم كه ظهور ظهور كننده مىخواهد پس قطعا ذواتى وجود دارند كه اين عوارض مظاهر آنها هستند .
اين جا است كه ايراد معروف شوپنهاور وارد مىشود وى مىگويد پس از آنكه به نقادى معلوم كردى كه عليت و معلوليت ساخته ذهن هستند به چه دليل حكم مىكنى كه ذواتى در خارج وجود دارند كه علل اين ظهورات مىباشند .
راستى اگر كسى عليت و معلوليت را ساخته ذهن بداند و ترتب معلول را بر علت در عالم واقع واجب نداند وجهى ندارد كه بوجود عالم خارج از ذهن كه منشا تاثيرات حسى است قائل شود .
عجب اينست كه مرحوم فروغى مىگويد حكماى ما مىگفتند حكمت علم به حقايق است در حدود طاقت بشر در واقع كانت مىخواهد حدود طاقت بشر را تشخيص دهد .
از آنچه تا كنون گفتيم معلوم شد كه نظر قدما در باب ارزش معلومات درست در نقطه مقابل نظريات كانت است مسلك قدما مسلك جزم و يقين است اما مسلك كانت مسلك شك است قدما در مبحث وجود ذهنى اصرار و پافشارى مىكردند كه ماهيت اشياء به همان نحو كه در خارج هستند در ذهن وجود پيدا مىكنند اما كانت مىگويد هر چه ما ادراك مىكنيم به نحوى است كه ذهن ما اقتضا دارد آيا واقع هم همينطور است يا نيست نميدانيم كانت در نقاديهاى خود به جائى مىرسد كه جريان عده عليت و معلوليت را در عالم خارج مورد ترديد قرار مىدهد ولى قدما بارها تصريح كرده‌اند كه ترديد يا انكار جريان اين قانون در عالم خارج مستلزم نفى فلسفه و بطلان جميع علوم و همرديف سفسطه مىباشد .
اضافه كردن قدما جمله تا اندازه اى كه در استطاعت بشر است را در تعريف فلسفه همان طورى كه قبلا گفته شد براى اشاره به اين نكته است كه حقايق جهان بى پايان است و استعداد بشر محدود پس بشر فقط بكشف

161